"Idea postępu społecznego wydaje się kluczowa dla zrozumienia istoty oraz swoistości kultury europejskiej; można ją nawet uznać za jej cechę konstytutywną czy wręcz dystynktywną. W filozofii Immanuela Kanta postęp zostaje uznany za niezbędną hipotezę rozumu, która staje się rodzajem cechy dystynktywnej człowieka jako istoty moralnej oraz rozumnej i jednocześnie. Historia rodzaju ludzkiego jest dla Kanta rozwojem substancji etycznej w dziejach, choć to nie człowiek jest siłą napędową tego procesu1. Postęp nie może zależeć wyłącznie od człowieka, gdyż ten daleki jest od moralnej doskonałości; jego mechanizm musi tkwić w dziejowej konieczności, w „zamiarze natury”. To natura, podobnie jak Heglowska chytrość rozumu, wykorzystuje ludzkie potrzeby oraz skłonności, czyniąc z nich siły sprawcze postępu. Ostatecznie zatem to sprzeczność w świecie ludzkich interesów stanowi mechanizm postępu."(...)