Wybrane zagadnienia dotyczące ułatwiania i przyspieszania realizacji obowiązku alimentacyjnego w prawie rzymskim oraz we współczesnym prawie polskim

Abstract

Obowiązki alimentacyjne i odpowiadające im roszczenia alimentacyjne związane są ściśle z osobą zobowiązanego i uprawnionego. Uprawniony do alimentacji jest nie tylko chroniony przed ryzykiem pozbawienia go środków utrzymania w następstwie wprowadzenia jego wierzytelności alimentacyjnych do obrotu, ale także korzysta z istotnych ułatwień w dochodzeniu i egzekwowaniu zasądzonych z tego tytułu świadczeń. Ochrona w tym zakresie realizowana jest przez szczególne instrumenty prawne uregulowane w przepisach kodeksu postępowania cywilnego oraz innych aktów prawnych związanych z instytucjami prawa rodzinnego. Zadaniem norm procesowych jest ułatwienie i uproszczenie realizacji roszczeń alimentacyjnych na drodze sądowej. Tak było już w prawie rzymskim, gdzie dochodzenie roszczenia alimentacyjnego podlegało istotnym uproszczeniom w ramach tzw. summatim cognoscere. Postępowanie w sprawach o ustalenie i realizację obowiązku alimentacyjnego odbywało się bez actio i iudicium, przed sędzią państwowym (konsulem), który po causa cognitio wydawał wyrok i go egzekwował. Poza tym spór o realizację roszczenia alimentacyjnego mógł się zakończyć bez wyroku, poprzez zawarcie ugody (transactio). Także na gruncie współczesnych regulacji prawnych w Polsce sprawy alimentacyjne powinny być rozpoznawane w pierwszej kolejności, przy zapewnieniu należytej sprawności postępowania. Uproszczenia związane z właściwością sądu, szerokim kręgiem podmiotów uprawnionych do wszczęcia i prowadzenia postępowania oraz reprezentacji uprawnionego, dopuszczalnością konsensualnego zakończenia postępowania w tym przedmiocie, instrumentami procesowymi zapewniającymi właściwe prowadzenie postępowania dowodowego oraz nadaniem rygoru natychmiastowej wykonalności z urzędu, a także zwolnieniem od ponoszenia kosztów sądowych służą zapewnieniu ochrony sądowej roszczeń alimentacyjnych.

Alimony obligations and corresponding alimony claims are closely related to the obliged person and to the entitled one. Th e entitled to maintenance is not only protected against the risk of depriving him of the means of subsistence as a result of the introduction of his maintenance claims on the market, but also makes use of signifi cant facilitations in the recovery and enforcement of benefi ts awarded in this respect. Protection in this respect is ensured by specifi c legal instruments regulated by the provisions of the Code of Civil Proceedings and other legal acts related to the institutions of family law. Th e purpose of the process standards is to facilitate and simplify the execution of alimony claims in courts. Th is was already the case in Roman law where the alimony claim was subject to considerable simplifi cation, under the so-called summatim cognoscere. Proceedings in determining and implementing the alimony obligation took place without the actio and iudicium, before a state judge (consul) who issued a judgment and enforced it after the causa cognitio. In addition, the dispute over the execution of an alimony claim could also be terminated by entering into a settlement (transactio) ending the dispute without a judgment. Also on the grounds of modern regulations, alimony matters should be recognized in the fi rst place, with due care being taken. Simplifi cations related to the jurisdiction of a court, a wide range of entities authorized to initiate and conduct proceedings and representation of the entitled one, the admissibility of consensual termination of proceedings in this matter, procedural instruments ensuring the proper conduct of evidence and the imposition of immediate enforceability ex offi cio as well as exemption from court costs serve the proper judicial protection of alimony claims.