Treść artykułu stanowią teoretyczne rozważania na temat pracy osób pozbawionych wolności w różnych okresach historycznych. W pierwszej części opracowania zwrócono uwagę na znaczenie pracy jako wartości przypisanej naturze człowieka, będącej zarówno prawem, jak i obowiązkiem. Wspomniano o kluczowych funkcjach pracy: ekonomicznej, dochodowej i społecznej. Uwzględniono trzy zasadnicze konteksty pracy: uniwersalistyczny, chrześcijański i pragmatyczny. Szczególnie zaakcentowano pedagogiczno-psychologiczny wymiar pracy ludzkiej i jej znaczenie wychowawcze, prezentując różne postawy człowieka wobec jej wykonywania (nastawienie punitywne, instrumentalne i autoteliczne). W dalszej części analizowano rolę pracy osób pozbawionych wolności w ujęciu ewolucyjnym – od starożytności po czasy współczesne. Nawiązano do problemu niewolnictwa, pracy przymusowej i jej materialnych wytworów. Centralną część artykułu stanowi próba przeglądu różnych instytucji penitencjarnych (zagranicznych i polskich) dla osób odbywających karę pozbawienia wolności, w których wykonywanie pracy przez skazanych stało się podstawowym elementem przyjętej filozofii i działania i wynikającej stąd strategii resocjalizacyjnej. Końcowe rozważania dotyczą sytuacji polskiego więziennictwa w okresie transformacji ustrojowej i współczesnych rozwiązań programowych wiążących się z pracą osób osadzonych.

The article is comprised of theoretical reflections on work of people deprived of liberty throughout different periods in the history. The first part of the study draws attention to the importance of work as a value attributed to the human nature which is a right and an obligation at the same time. The key functions of work such as an economic, income and social function were mentioned in the paper. The author took account of three basic contexts of work, namely a universalist, Christian and pragmatic one. The pedagogical and psychological dimension of human work and its educational importance were particularly emphasized in the paper and various attitudes of humans towards it (a punitive, instrumental and autotelic attitude) were presented. The subsequent part analyzes the role of work for people deprived of liberty from the evolutionary perspective, i.e. from antiquity to modern times. The author referred to the problem of slavery, forced labour and its material products. The central part of the article constitutes an attempt to review various foreign and Polish penitentiary instutions for people serving the sentence, in which work has become the basic element of the adopted philosophy for prisoners and the rehabilitation strategy resulting therefrom. The fi nal considerations concern the situation of the Polish prison system in the period of systemic transformations and contemporary program solutions related to the employment of prisoners.