Seria wydawnicza Wydziału Nauk o Bezpieczeństwie Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego „BEZPIECZEŃSTWO I OBRONNOŚĆ” 20 Bogdan Tworkowski Polskie Kontyngenty Wojskowe w Afganistanie na przykładzie 6 Brygady Powietrznodesantowej w ramach XI zmiany PKW Doświadczenia i wnioski Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wydział Nauk o Bezpieczeństwie 2021 – BEZPIECZEŃSTWO I OBRONNOŚĆ Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego: Klemens Budzowski, Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski Rada naukowa serii wydawniczej „Bezpieczeństwo i Obronność” Wydziału Nauk o Bezpieczeństwie Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Mieczysław Bieniek (Polska), Cezary Podlasiński (Polska), Boris Durkech (ONZ), Janusz Kręcikij (Polska), Sławomir M. Mazur – przewodniczący (Polska), François Fd Miche (Szwajcaria), Cindy Miller (USA), Monika Ostrowska (Polska), Eric Pouliquen (Francja), Michal Pružinský (Słowacja), Rastislav Rosinský (Słowacja), Piotr Sienkiewicz (Polska), Jan Widacki (Polska), Karlheinz Viereck (Niemcy) Redaktor serii: Sławomir M. Mazur Recenzja: gen. dyw. (r.) prof. dr hab. Bogusław Pacek Korekta językowa: Maja Chmielewska Opracowanie redakcyjne: Alina Kozdra-Kaczanowska Weryfikacja i opracowanie bibliografii: Filip Rekucki-Szczurek Publikacja powstała w ramach projektu badawczego WnoB/DS./1/2019-2KON Projekt okładki: Marian Dulewicz Na okładce rewers medalu „Memoria Gratum Facit – Za zasługi dla Wydziału Nauk o Bezpieczeństwie Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego” autorstwa prof. Czesława Dźwigaja – ASP, Kraków Fotografie na okładce (str. 1, 4) ze zbiorów Bogdana Tworkowskiego ISBN 978-83-66007-84-0 e-ISBN 978-83-66007-86-4 Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2021 Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich Na zlecenie: Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wydawca: Oficyna Wydawnicza KAAFM, Kraków 2021 Druk z materiałów dostarczonych i opracowanych przez Wydział Nauk o Bezpieczeństwie KAAFM Skład: Sara Kozioł Spis treści Wykaz skrótowców................................................................................................................ 7 Wstęp........................................................................................................................................... 11 Rozdział 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym................................................................................................ 19 Rozdział 2. Analiza etapów przygotowań komponentów 6 BPD wydzielonych do XI zmiany................................................................................................ 33 Rozdział 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD.......................................... 59 Rozdział 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę ............. 87 Rozdział 5. Wykorzystanie doświadczeń XI zmiany w procesie przygotowania przyszłych kontyngentów Polskich Sił Zbrojnych .................... 141 Zakończenie i wnioski końcowe ...................................................................................... 149 Aneks........................................................................................................................................... 155 Bibliografia ................................................................................................................................ 163 Informacja o Autorze ............................................................................................................ 169 Wykaz skrótowców AAR after action review analiza działań wojsk po wykonaniu zadania ACSA Acquisition and Cross- Umowa nabycia i usług Servicing Agreement wzajemnych ACT Allied Command of Sojusznicze Dowództwo ds. Transformation Transformacji (dowództwo NATO szczebla strategicznego) AMN Afghanistan Mission sieć teleinformatyczna na potrzeby Network misji w Afganistanie ANA Afghan National Army Narodowa Armia Afgańska ANP Afghan National Police Narodowa Policja Afgańska ANSF Afghan National Security Afgańskie Narodowe Siły Forces Bezpieczeństwa AOR area of responsibility rejon odpowiedzialności ASB afgańskie siły bezpieczeństwa AUP Afghan Uniform Police Afgańska Policja Mundurowa BCT brigade combat team brygadowa grupa bojowa BFT blue force tracker urządzenie do określania położenia sił własnych BSR bezzałogowe samoloty rozpoznawcze CA comprehensive approach kompleksowe podejście CAS close air support bezpośrednie wsparcie lotnicze CASEVAC casualty evacuation ewakuacja rannych CF counter fire odpowiedź na prowadzony ostrzał CFF call for fire wezwanie artyleryjskiego wsparcia ogniowego CIMIC civil-military cooperation współpraca cywilno-wojskowa C-IED counter-improvised przeciwdziałanie użyciu explosive device improwizowanych urządzeń wybuchowych CJTF Combined Joint Task Połączone Siły Zadaniowe Forces COF clearance of fire zezwolenie na ogień COIN counter-insurgency działania przeciwrebelianckie COMISAF commander ISAF dowódca ISAF COP combat outpost posterunek bojowy CQRF combined quick reaction połączone siły szybkiego forces reagowania CSAR combat search and rescue działania poszukiwawczo­ ratownicze w warunkach bojowych CSS combat service support zabezpieczenie działań bojowych C4ISR command, control, com-dowodzenie, kierowanie, łączność, munications, computers, komputery, wywiad, obserwacja, intelligence, surveillance rozpoznanie and reconnaissance DF direct fire ogień bezpośredni DFC directional fragmentation ładunki o działaniu kierunkowym charge rażące odłamkami DFFC directional fragmentation ładunki skupione o działaniu focused charge kierunkowym DGOV district governments władze dystryktu DWLąd dowódca Wojsk Lądowych EFP explosively formed pociski formowane wybuchowo projectile EOD explosive ordnance disposal usuwanie/neutralizacja ładunków wybuchowych FAC forward air controller wysunięty posterunek naprowadzania lotnictwa FDC fire direction center centrum kierowania ogniem FM fire mission planowe zadania FOB forward operating base wysunięta baza operacyjna FRAGO fragmentary order rozkaz częściowy GWO Grupa Wsparcia Ogniowego HME home made explosive materiały wybuchowe domowej roboty HMMWV high-mobility multipurpose wielozadaniowy pojazd kołowy wheeled vehicle o wysokiej mobilności HUMINT human intelligence rozpoznanie osobowe IDF in-direct fire ogień pośredni IED improvised explosive device improwizowane urządzenie wybuchowe IFC Intel Fusion Celi Zespół ds. Informacji Rozpoznawczo-Wywiadowczych i Targetingu Wykaz skrótowców INFOOPS information operations ISAF International Security Assistance Force JFC joint force command JPEL joint prioritized effective list KTO LL lessons learned LO MAT military advisory team MCIT mobile counter-IED interactive trainer MDMP military decision making process MEDEVAC medical evacuation MGen major general MRAP mine resistant ambush protected MRE meal, ready-to-eat NATO North Atlantic Treaty Organization NSE National Support Element OCC-P Operations Coordination Center-Provincial OEF Operation Enduring Freedom OMLT Operational Mentor and Liaison Team PAT Police Advisory Team PKW Afganistan POMLT Police Operational Mentor and Liaison Team PRT Provincial Reconstruction Team PsyOps psychological operations PSZ PTSD post-traumatic stress disorder QRF quick reaction forces działania informacyjne Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa dowództwo sił połączonych połączona lista priorytetowych celów kołowy transporter opancerzony system ISAF linie operacyjne wojskowy zespół doradczy mobilny interaktywny trenażer C-IED wojskowy proces podejmowania decyzji ewakuacja medyczna generał pojazd opancerzony o zwiększonej odporności na miny i ataki z zasadzki racje żywnościowe Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego Narodowy Element Wsparcia Centrum Koordynacji Operacji na Szczeblu Prowincji operacja Trwała Wolność Operacyjny Zespół Doradczo­Łącznikowy Policyjny Zespół Doradczy Polski Kontyngent Wojskowy w Afganistanie Operacyjny Zespół Doradczo­Łącznikowy Policji Zespół Odbudowy Prowincji działania psychologiczne Polskie Siły Zadaniowe zespół stresu pourazowego siły szybkiego reagowania RAID rapid aerostat initial deployment RC-E Regional Command East RC-N Regional Command Nord RCP Route Clearance Patrol ROE rules of engagement RSZ SACEUR Supreme Allied Commander Europe SGPSz SIGINT signal intelligence SOF Special Operations Forces SOP standing operating procedures SZ TESSOC terrorism, espionage, subversion, sabotage, organized crime TF task force TF White Task Force White Eagle Eagle TOC Tactical Operation Centre TZKOP TTP tactics, techniques, procedures WOG system ochrony bazy Dowództwo Regionu Wschód Dowództwo Regionu Północ Zespół Oczyszczania Dróg zasady użycia siły Rodzaje Sił Zbrojnych Naczelny Sojuszniczy Dowódca w Europie Samodzielna Grupa Powietrzno-Szturmowa rozpoznanie radioelektroniczne Siły Specjalne stałe procedury operacyjne Siły Zbrojne terroryzm, szpiegostwo, dywersja, sabotaż, przestępczość zorganizowana siły zadaniowe Siły Zadaniowe Biały Orzeł Centrum Operacji Taktycznych taktyczne zespoły kontroli obszaru powietrznego taktyka, techniki, procedury Wojskowe Oddziały Gospodarcze Wstęp Współcześnie międzynarodowe środowisko bezpieczeństwa ulega gwał­townym zmianom, zarówno w wymiarze globalnym, jak i regionalnym. Staje się coraz bardziej złożone i nieprzewidywalne, zmienia się charakter zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa oraz sposoby prowadzenia działań zbrojnych. Konsekwencją tych zmian jest nowe podejście do wyzwań i za­grożeń przez instytucje odpowiedzialne za zapewnianie bezpieczeństwa państwa, w tym przede wszystkim przez siły zbrojne. Armie państw demo­kratycznych od momentu rozpadu systemu dwubiegunowego uczestni­czą przede wszystkim w operacjach przywracania i utrzymywania pokoju. Podlegający ciągłej ewolucji system bezpieczeństwa międzynarodowego generuje nowe wyzwania, ale równocześnie powoduje nowe zagrożenia. Coraz więcej państw staje na światowej scenie politycznej i uczestniczy w kształtowaniu stosunków międzynarodowych, a w konsekwencji – wa­runków bezpieczeństwa. Są to nie tylko instytucje państwowe czy organi­zacje międzynarodowe, ale niestety także coraz częściej międzynarodowe organizacje terrorystyczne. Również globalizacja jako proces wnosi w sferę środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego określone nowe „wartości” o często negatywnym charakterze. Sytuacja polityczno-militarna świata na początku XXI wieku daleka jest od stabilności. Zmusza to Radę Bezpieczeństwa ONZ oraz organizacje re­gionalne, które uznają sprawy bezpieczeństwa za swój podstawowy cel, do wysyłania w rejony konfliktów oddziałów wojskowych w formie misji pokojowych. Coraz częściej realizują one zadania wspierania lub wymu­szania pokoju. Wyzwania XXI wieku i przynależność Polski do ONZ, Soju­szu Północnoatlantyckiego (NATO), Unii Europejskiej i innych organizacji powodują potrzebę wysyłania kontyngentów Wojska Polskiego do udzia­łu w różnych operacjach pokojowych. Działania te są ważnym elementem aktualnej Strategii bezpieczeństwa narodowego RP oraz wyzwaniem stoją­cym przed polskimi Siłami Zbrojnymi. Szeroki udział i zaangażowanie Polski w działalność pokojową wynika z fundamentalnych priorytetów naszej ra­cji stanu, zgodnie z którymi bezpieczeństwo narodowe zapewnia się przez aktywny udział w regionalnych i globalnych strukturach bezpieczeństwa. Współuczestnicząc w licznych operacjach pokojowych, Polska wzmacnia regionalny i globalny system bezpieczeństwa międzynarodowego, co z ko­lei zwiększa gwarancje naszego bezpieczeństwa. Sytuacja ta wymusza ko­nieczność posiadania odpowiednio przygotowanych Sił Zbrojnych, które będąc w ciągłej gotowości, zagwarantują państwu ochronę. Przeciwstawia­nie się agresji zbrojnej często zmusza wojsko do uczestnictwa w wielonaro­dowych operacjach na obcych terenach. Daleko od własnych granic, w obcym geograficznie i kulturowo środo­wisku żołnierze błyskawicznie muszą sprostać nowym technikom, proce­durom działań, specyficznym taktykom oraz niejednokrotnie odmiennym sprzętom. Zakres tematyczny monografii podyktowany był zdobytym wcześniej doświadczeniem oraz zainteresowaniami autora w zakresie poruszanej pro­blematyki. Podkreślić należy, iż autor dowodził Centrum Szkolenia na po­trzeby Sił Pokojowych ONZ oraz uczestniczył w wielu operacjach na rzecz światowego pokoju. Po 2014 roku, po okresie intensywnego udziału polskich kontyngen­tów w działaniach stabilizacyjnych na terenie Iraku i Afganistanu, nastą­pił czas skupienia na małych komponentach i uczestnictwa w misjach szkoleniowych. Dokonanie kompleksowej oceny procesu przygotowań oraz realizacji zadań w rejonie misji, zdaniem autora, pozwoli zachować część wypraco­wanych w tym zakresie doświadczeń. Bardzo ważnym punktem, na co autor zwraca uwagę, jest migracja poza struktury wojska wysokich stopniem żoł­nierzy i doświadczenia organizacyjne związane z tym problemem. Ważność podjętej problematyki oddają inne prace, tematycznie zbliżone do prezentowanej. Istotny wkład w tej dziedzinie wnosi Akademia Obrony Narodowej (obecnie Akademia Sztuki Wojennej). Owocem tych badań są opublikowane materiały z przeprowadzonych konferencji naukowych po­święconych udziałowi żołnierzy polskich w misjach na terenie Iraku i Afga­nistanu. Problematyce tej poświęcone są również prace: Przygotowanie kom­ponentu wojsk lądowych do udziału w operacjach reagowania kryzysowego Jerzego Wyłuska i Polskie Siły Zbrojne w Afganistanie. Wnioski i doświadczenia pod redakcją naukową Andrzeja Polaka i Wojciecha Więcka. Innym ośrodkiem specjalizującym się w problematyce udziału Sił Zbrojnych RP w operacjach poza granicami kraju jest Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych w Byd­goszczy. Opracowanie Doświadczenia z zaangażowania Polski w operacje woj­skowe w Islamskiej Republice Afganistanu w latach 2002–2014 pod redakcją Roberta Reczkowskiego jest wynikiem trwających ponad rok prac powołanej w tym celu grupy roboczej. Zagadnienia związane z realizacją zadań w Afga­nistanie omawiane są w artykułach ukazujących się w różnego typu periody­kach, pracach zbiorowych i analizach naukowych m.in. takich jak: „Roczniki Wstęp 13 Polskiej Polityki Zagranicznej”, „Roczniki Strategiczne”, „Sprawy Międzynaro­dowe”, „Raporty Centrum Stosunków Międzynarodowych”, „Myśl Wojskowa”, „Przegląd Sił Zbrojnych” czy „Polska Zbrojna”. Autor niniejszej pracy skupił się na wnikliwej analizie procesu przygo­towania, organizacji oraz wykonywania zadań przez XI zmianę Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskiej Republice Afganistanu na przykła­dzie 6 Brygady Powietrznodesantowej. Główny problem badawczy zawiera się w pytaniu: Jak przedstawiała się organizacja i jak realizowano zadania mandatowe przez Polski Kontyngent Wojskowy na przykładzie 6 Brygady Powietrznodesantowej w ramach XI zmiany? Wobec powyższego nasuwa się również wiele nurtujących pytań doty­czących jednocześnie problemów szczegółowych: 1. Jaki był cykl przebiegu formowania komponentu, wydzielonego w ra­mach XI zmiany? 2. Jak zostały wykonane zadania przydzielone do realizacji w ramach XI zmiany? 3. Jak można ocenić całościowo XI zmianę w sferze działalności w rejonie misji? 4. W jakim zakresie można udoskonalić przygotowania Polskich Kontyngen­tów Wojskowych przewidzianych do udziału w misjach stabilizacyjnych, wykorzystując doświadczenia XI zmiany? Podczas prowadzenia obserwacji zastosowano wiele metod badaw­czych, zarówno teoretycznych, jak i empirycznych. Zastosowanie analizy umożliwiło badanie literatury przedmiotu oraz dokumentacji związanej bezpośrednio lub pośrednio z badanym obszarem i przedmiotem. Z analizą nierozłącznie powiązana jest synteza jako łączenie w całość wyodrębnio­nych i zbadanych w toku analizy elementów składowych przedmiotu do­ciekań. Posłużyła ona do sformułowania uzasadnionych wniosków oraz po­łączenia ich w całość. Porównanie pozwoliło na wydobycie podobieństw i różnic umożliwiających ustalenie powtarzających się elementów i stałych cech tego typu działań, a na tej podstawie – przewidywanie kierunków rozwoju oraz możliwych przemian. Uogólnienie ujawniło cechy i zjawi­ska powtarzalne, a w konsekwencji umożliwiło sformułowanie uniwersal­nych wniosków dotyczących obiektów zainteresowania badawczego. Przez wnioskowanie wynikom uzyskanym w poprzednich operacjach myślo­wych procesu badań naukowych nadana została forma przydatna dla prak­tyki i teorii. W pracy wykorzystano także metody empiryczne. Posłużono się metodą sondażu diagnostycznego z technikami: analizy dokumentów, ankiety, wywiadu (w tym wywiadu eksperckiego), obserwacji oraz narzę­dziem badawczym w postaci kwestionariusza ankiety. Badania teoretyczne prowadzono w latach 2016–2017, natomiast empiryczne realizowane były od czerwca do listopada 2017 roku. Terenem objętym badaniami była 6 Brygada Powietrznodesantowa sta­cjonująca na obszarze województwa małopolskiego oraz śląskiego, będą­ca elitarnym związkiem taktycznym Sił Zbrojnych RP. Na przeprowadzenie omawianych badań autor otrzymał zgodę Ministerstwa Obrony Narodowej Departamentu Edukacji, Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W analizowanej grupie objętej badaniami 98% ankietowanych to męż­czyzni. Kobiety stanowiły jedynie 2% badanej populacji (Wykres 1). Staż służby w czasie XI zmiany w przypadku 26% ankietowanych wyniósł od roku do 5 lat, 35% osób służyło od 6 do 10 lat, 20% badanych od 11 do 15 lat, 11% respondentów pracowało w armii zawodowej od 16 do 20 lat, natomiast staż 8% osób przekraczał 20 lat (Wykres 2). W korpusie oso­bowym szeregowych służyło 44% ankietowanych, 24% osób znalazło się w korpusie podoficerów młodszych, 15% badanych w korpusie podofice­rów starszych, 11% należało do korpusu oficerów młodszych, natomiast 6% respondentów do korpusu oficerów starszych (Wykres 3). Stanowisko dowódcze zajmowało 11% ankietowanych, stanowisko sztabowe 19% badanych, 54% osób zajmowało stanowisko liniowe, 9% stanowisko logi­styczne lub zabezpieczające, natomiast 7% respondentów znalazło się na innym stanowisku (Wykres 4). Wykres 1. Podział badanych według płci Źródło: opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne. Wykres 3. Podział badanych według korpusu osobowego Szeregowych Podoficerów Podoficerów Oficerów Oficerów młodszych starszych młodszych starszych Źródło: opracowanie własne. Wykres 4. Zajmowane stanowiska służbowe respondentów 0 Dowódcze Sztabowe Liniowe – Zabezpieczające/ działalność logistyczne patrolowa, rozpoznawcza, załoga KTO itp. Źródło: opracowanie własne. Dodatkową grupę stanowili eksperci. Z racji pełnionych funkcji i wie­loletniego doświadczenia w służbie oraz udziału w misjach zagranicznych mogli oni dokonywać ocen, interpretować uzyskane przez autora wyni­ki w badaniach ankietowych, a także oceniać obszary objęte problemami badawczymi1. Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów i zakończenia. W rozdziale 1 przedstawiono rys historyczno-geograficzny i najważniejsze dane dotyczące Afganistanu. Pozwala to na lepsze zrozumienie sytuacji tego kraju, nękające afgańską społeczność problemy, a także wprowadza czytelnika w aktualnie trwający konflikt oraz zaangażowanie Polski. Rozdział 2 dotyczy procesu organizacji i szkolenia XI zmiany PKW w Afga­nistanie. Omówiono w nim przygotowywanie stanów osobowych do wy­konywania zadań o charakterze typowo wojskowym, a także problematykę Do grona ekspertów, z którymi prowadzono wywiad w formie swobodnej rozmowy, zaliczono takie osoby jak: gen. Mieczysław Bieniek – zastępca dowódcy Dowództwa Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji, gen. Mieczysław Cieniuch – szef Sztabu Generalnego WP, gen. Zbigniew Głowienka – dowódca Wojsk Lądowych, gen. broni Edward Gruszka – dowódca Dowództwa Operacyjne Sił Zbrojnych, gen. bryg. Jerzy Gut – zastępca dowódcy Wojsk Specjalnych, płk Wiesław Kałkowski – zastępca szefa Wojsk Aeromobilnych, gen bryg. Radosław Kujawa – szef Służby Wywiadu Wojskowego, gen. bryg. Jarosław Wierzcholski – zastępca dowódcy ISAF RC-E, ppłk Mirosław Walachnie­wicz – dowódca TF-49, ppłk Sławomir Filipowski – dowódca TF-50. Wstęp 17 współpracy z organizacjami rządowymi, pozarządowymi, z władzami lokal­nymi, a przede wszystkim z ludnością cywilną. Podkreślono rolę organiza­cji i znaczenia szkoleń przy równoległym realizowaniu zadań wynikających z bieżących potrzeb i planów jednostki wojskowej. W rozdziale 3 i 4 przedstawiono analizę zebranego materiału, a także infor­macje na temat organizacji, działań i funkcjonowania Polskiego Kontyngen­tu Wojskowego w międzynarodowych misjach stabilizacyjnych. Podkreśla się tu, jak wielkie znaczenie dla realizacji założonych celów XI zmiany miało zmniejszenie rejonu odpowiedzialności (w stosunku do poprzednich zmian) oraz zwiększenie potencjału sił koalicyjnych i afgańskich sił bezpieczeństwa. Rozdział V zawiera wnioski mogące, zdaniem autora, ułatwić organizację i lepsze przygotowanie się do uczestnictwa w innych misjach, zbliżonych pro­filem do ISAF. Prezentowane w pracy analizy i oceny zostały poparte wynika­mi przeprowadzonych badań ankietowych. Z uwagi na jawny charakter pracy wiele danych, które poprawiłyby jej jakość i atrakcyjność, nie mogło zostać przedstawionych. Zdaniem autora nie ma to jednak zasadniczego wpływu na przeprowadzone w pracy analizy. Badania oraz własne doświadczenia nabyte podczas operacji w Afgani­stanie nasuwają autorowi pewne wnioski. Zasadniczym warunkiem przygo­towania pododdziałów do realizacji całego spektrum zadań w operacjach stabilizacyjnych oraz wspierania pokoju jest ich dobre wyszkolenie bojowe. Wyznaczenie do udziału w misji jednostki wojskowej o wysokim stanie ukom­pletowania i oparcie struktury misyjnej na strukturze krajowej ułatwia proces przygotowania oraz dowodzenie w rejonie prowadzonych działań. Intensyw­ne i manewrowe działania kinetyczne w połączeniu z działalnością na rzecz lokalnej społeczności oraz działania informacyjne są podstawą do osiągnięcia sukcesu. Ponadto udział w operacjach typu ISAF wpływa pozytywnie na roz­wój całych Sił Zbrojnych RP.  Ogromne znaczenie mają tu doświadczenia w sojuszniczym planowaniu i współdziałaniu. Bezpośredni udział polskich żołnierzy i dowódców w ope­racjach militarnych na obcym terenie to cenna wiedza, szczególnie dla Wojsk Lądowych i Wojsk Specjalnych. Bezpośredni kontakt z zagrożeniem powodu­je, że u żołnierzy pojawia się dodatkowy zmysł walki, a po czasie – większa odporność psychiczna. Obycie w międzynarodowym środowisku i wymiana doświadczeń z sojusznikami wpływa na przyswajanie nowej wiedzy o działa­niu, wyposażeniu i uzbrojeniu. Zdaniem autora cel pracy, czyli analiza i ocena procesu przygotowań oraz realizacja zadań XI zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego, zo­stał osiągnięty. Przedstawione doświadczenia i wnioski pozwolą na przy-bliżenie specyfiki działań Polskiego Kontyngentu Wojskowego na arenach międzynarodowych misji. Cenne wskazówki odnajdą tu nie tylko politycy i wojskowi decydujący o losach kolejnych kontyngentów, ale wszyscy, któ­rych interesuje wspieranie pokoju na świecie oraz trud polskich żołnierzy w jego podtrzymywaniu. Autor wyraża wielkie podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej monografii, doceniając ich cenne wskazówki i życzliwe wspar­cie. Szczególne słowa podziękowania kieruje do dowódcy 6 Brygady Po­wietrznodesantowej za umożliwienie przeprowadzenia badań sondażowych i udostępnienie dokumentów oraz do ekspertów służących pomocą w czasie pisania tej książki. Rozdział 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym Afganistan to azjatycki kraj leżący w północno-wschodniej części Wyżyny Irańskiej, którego większą część zajmuje łańcuch górski Hindukusz. Od zacho­du graniczy z Iranem, od północnego zachodu z Turkmenistanem, od półno­cy z Uzbekistanem i Tadżykistanem, a od wschodu i południa z Pakistanem1. Znajduje się w strefie klimatu podzwrotnikowego kontynentalnego: suchego i skrajnie suchego, a w górach – chłodnego2. W kraju dominuje roślinność ste­powa, półpustynna i pustynna. Najważniejsze złoża naturalne tego obszaru to gaz ziemny, rudy żelaza, chromu i miedzi, złoża soli kamiennej i lazurytu3. Struktura etniczna kraju jest bardzo złożona. Dominującą grupą są Pasz­tunowie, skupieni głównie na południu i wschodzie kraju. To im Afganistan zawdzięcza swoją nazwę i obecny kształt państwa. Kolejnymi ważnymi gru­pami etnicznymi są Tadżycy, skupieni na północy kraju, Uzbecy i Turkmeni, w północno-zachodniej części, Hazarowie (szyici, będący najniżej w hierar­chii społecznej), skupieni w centralnej części. Inne grupy to Beludżowie, Nu­ristańczycy, Kirgizi, górscy Tadżycy, Kyzyłbaszowie, Persowie czy Kurdowie4. W Afganistanie obowiązują dwa języki urzędowe: paszto oraz dari. Język paszto (pasztuński, afgański) jest językiem dominującej większości, czyli Pasz­tunów, natomiast językiem dari, który jest uznawany za dialekt perskiego, przede wszystkim posługują się Tadżycy i Hazarowie5. Islam jest wyznaniem zdecydowanej większości mieszkańców kraju. Wia­rę w Allaha i jego proroka Mahometa deklaruje aż 98% obywateli. Pozosta­łe 2% to przede wszystkim wyznawcy hinduizmu oraz sikhizmu i nieliczni 1 Afganistan, red. D. Nadażdin, Warszawa 2005, s. 7. 2 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, Warszawa 2010, s. 14–15. 3 Tamże, s. 16–20. 4 R. Braithwaite, Afgańcy. Ostatnia wojna imperium, tłum. M. Bielewicz, Kraków 2012, s. 24–25. 5 Tamże, s. 25. chrześcijanie. Podobnie jak w większej części świata muzułmańskiego w Afga­nistanie dominują sunnici, aczkolwiek liczna jest też mniejszość szyicka, re­prezentowana przede wszystkim przez Hazarów, ale i Kyzyłbaszów, górskich Tadżyków czy też przez niektóre plemiona pasztuńskie. Sunnici afgańscy są w większości przedstawicielami tzw. szkoły hanafic­kiej. Cechą charakterystyczną afgańskiego islamu jest duża rola bractw su­fickich, które są reprezentantami nurtu mistycznego, a także przywiązanie do adatu, czyli prawa zwyczajowego, które w przeciwieństwie do religijnego szariatu wywodzi się z tradycji miejscowej6. Historia terenów, na których znajduje się dzisiejszy Afganistan, sięga cza­sów prehistorycznych. Burzliwe wydarzenia starożytności nie ominęły rów­nież tej części Wyżyny Irańskiej. Na tych terenach panowali m.in. Persowie, dotarł tu Aleksander Wielki. Przełomem było podbicie tego obszaru w VII wie­ku przez Arabów i islamizacja ludności. Żeby zrozumieć lokalną specyfikę, należy przede wszystkim jednak przy­bliżyć niektóre wydarzenia z historii nowożytnej. Przyjmuje się, że historia nowożytnego Afganistanu zaczyna się w 1747 roku wraz z utworzeniem przez Ahmada Szaha Abdalego państwa dynastycznego Durranich ze stolicą w Kandaharze. Imperium, które udało się stworzyć Abdalemu, obejmowało tereny dzisiejszego Afganistanu, Pakistanu i część północnych Indii. W 1776 roku syn Abdulego Timur Szah Durran przeniósł stolicę imperium do Kabulu7. Na początku XIX wieku tereny Afganistanu, pierwszy raz od czasów Alek­sandra Wielkiego, znalazły się znowu w zasięgu zainteresowań Europejczy­ków. Sytuacja ta była związana przede wszystkim z ekspansyjną polityką ko­lonialną Wielkiej Brytanii, której w tamtym czasie udało się podporządkować sąsiednie Indie. Napięta sytuacja między Afganistanem a Wielką Brytanią doprowadziła do I wojny anglo-afgańskiej w latach 1838–1842, zakończonej porażką Brytyjczyków, choć należy wspomnieć, że udało im się na pewien czas zdobyć Kabul i dawną stolicę Kandahar. W połowie XIX wieku sytuacja w regionie zaczęła się ponownie kompli­kować z tego względu, że Imperium Rosyjskie również chciało kontrolować sytuację w regionie i poszerzać swoje tereny w kierunku Zatoki Perskiej i Oce­anu Indyjskiego. Rosjanie rozciągnęli swoje wpływy na afgańskie terytorium, co stanowiło jedną z przyczyn II wojny anglo-afgańskiej w latach 1878–1880. Mimo sukcesów Anglików okazało się, że Afgańczycy wykazywali się moc­nym oporem, a cała operacja wojenna była bardzo kosztowna. Po zakończe­niu konfliktu zgodnie z dwustronnym porozumieniem emirem Afganistanu 6 A. Lachowski, Tragedia i męstwo Afganu. Historia interwencji radzieckiej w Afganistanie, Zabrodzie 2015, s. 15. 7 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, dz. cyt., s. 28–32. 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym 21 został Abdur Rahman Chan, Brytyjczycy mieli kontrolować politykę zagra­niczną kraju, natomiast mieli nie ingerować w sprawy wewnętrzne8. Na początku XX wieku Imperium Rosyjskie podpisało konwencję z Wiel­ką Brytanią, w której uznawało Afganistan za obszar wpływów brytyjskich. Podczas Wielkiej Wojny Afganistan nie był zaangażowany po żadnej ze stron światowego konfliktu. Do kolejnego przełomu doszło w 1919 roku, kiedy emirem został Ama­nullah Chan, który zaraz po objęciu władzy ogłosił pełną niezależność kraju, na co nie zgadzała się Wielka Brytania, rozpoczynając III wojnę angielsko­-afgańską, ostatecznie zakończoną uznaniem przez Brytyjczyków niezależ­ności Afganistanu. W 1926 roku zostały uregulowane stosunki ze Związkiem Radzieckim dzięki podpisaniu paktu o nieagresji i w tym samym roku emirat został przekształcony w królestwo. W kolejnych dekadach Afganistan przyj­mował postawę nieangażowania się w politykę międzynarodową. Po latach konfliktów udało się unormować stosunki z wciąż obecnymi w regionie Bry­tyjczykami. W samym kraju nieustannie ścierały się z sobą siły konserwatyw­ne i reformatorskie9. Kolejnym konfliktem, który skutkował wprowadzeniem polityki kraju na nowe tory, była walka z Pakistanem w latach 1953–1963 o pograniczne tere­ny. Pośrednim skutkiem tych walk było zbliżenie się Afganistanu do Związ­ku Radzieckiego. W tamtym czasie powstała Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu, której celem było wprowadzenie reform w duchu socjalistycz­nym. Do przemiany ustrojowej doszło w 1973 roku, kiedy to został obalony król Mohammad Zaher Szah i proklamowana została I Republika Afganistanu. Kolejny przełom to 1978 rok i rewolucja kwietniowa, która była przewrotem dokonanym przez wojskowych. Po zwycięstwie puczystów ogłoszono Demo­kratyczną Republikę Afganistanu10. Wobec gwałtownych zmian, które zachodziły w latach 70. w Afganistanie, władze Związku Radzieckiego bacznie obserwowały i analizowały poczyna­nia swojego południowego sąsiada. Obawiano się, że brak kontroli nad sy­tuacją może doprowadzić do utraty wpływów na tym terenie, które udało się odzyskać Rosjanom w ostatnich dziesięcioleciach. Wybuch rewolucji is­lamskiej w Iranie oraz obawy, że rozprzestrzeni się ona na islamskie republi­ki Związku Radzieckiego, spowodowały, że Biuro Polityczne Komunistycznej 8 J.-Ch. Jauffret, Afganistan 2001–2013. Kronika przepowiedzianego braku zwycięstwa, tłum. E. Cylwik, J. Sheybal, Warszawa 2014, s. 19–20. 9 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan w polityce Wielkiej Brytanii i Rosji Radzieckiej 1919–1924, Warszawa 2001, s. 54–57. 10 J. Modrzejewska-Leśniewska, Interwencja ZSRR w Afganistanie 1979–1989, [w:] Zarys dziejów Afryki i Azji. Historia konfliktów 1869–2000, red. A. Bartnicki, wyd. 2, Warszawa 2000, s. 435; A. Bartnicki, Zarys dziejów Afryki i Azji. Współczesne konflikty zbrojne, War­szawa 2010, s. 435–437. Partii Związku Radzieckiego jesienią 1979 roku zmieniło podejście do tematu pomocy wojskowej dla Afganistanu. Preludium do zbrojnej interwencji Związku Radzieckiego było podpi­sanie porozumienia między tymi państwami, które przewidywało również pomoc wojskową. Oficjalnym powodem interwencji była pomoc w kon­fliktach wewnętrznych wobec groźby ingerencji zewnętrznych agresorów. W rzeczywistości Związek Radziecki obawiał się rosnących w siłę islamskich fundamentalistów i ich potencjalnego wpływu na ludność południowej części mocarstwa11. Sama inwazja rozpoczęła się 25 grudnia 1979 roku. Na początku niewiele wskazywało, że konflikt aż tak bardzo będzie eskalować. Mieszkańcy kraju liczyli, że „braterska pomoc” Związku Radzieckiego rzeczywiście doprowa­dzi do załagodzenia sytuacji wewnątrz kraju. Niestety interwencja radziec­ka doprowadzała do pogorszenia się sytuacji, a w miarę upływu czasu na­stroje antyrosyjskie zaczęły się wzmagać, a w związku z tym i opór wobec obcej armii12. Największym błędem Rosjan było opresyjne działanie wobec ludności cywilnej. Ogromne obszary tego kraju zostały zaminowane, wal­czono z islamem, niszczono meczety, a cywilnych Afgańczyków bombar­dowano napalmem i bombami odłamkowymi. Brutalne metody pacyfikacji sprzyjających mudżahedinom wiosek nie przyniosły zresztą oczekiwanych rezultatów. W sąsiednim Pakistanie mudżahedini ogłosili dżihad i przez gór­skie przełęcze szły całe karawany z pomocą dla walczących, dozbrajanych przez Amerykanów, którzy tym sposobem włączyli się w afgańsko-radziecki konflikt13. Interwencję Związku Radzieckiego w Afganistanie można podzielić na trzy etapy. Pierwszy etap to lata 1979–1982, w którym ok. 150 tys. rosyjskich żołnierzy próbowało zająć kraj. Wojska były zgrupowane przede wszystkim na terenach przygranicznych, wzdłuż najważniejszych szlaków i w takich miastach jak Kandahar czy Kabul. Ponadto wojska radzieckie kontrolowały tereny, gdzie wydobywano gaz ziemny, traktując to jako wynagrodzenie za „pomoc” dla Afganistanu. Drugi etap przypadł na lata 1982–1986 i można powiedzieć, że był to czas wojny totalnej, podczas której Związek Radziecki wykorzystywał wszelkie możliwe środki walki, z wyłączeniem jedynie broni jądrowej. Mimo zmasowanej, bezpardonowej ofensywy Rosjan do kontrata­ku w 1986 roku przeszli mudżahedini wspierani przez Stany Zjednoczone. Ostatni etap konfliktu to lata 1986–1989, kiedy to mudżahedini dominowali 11 Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869–2006, red. P. Ostaszewski, War­ szawa 2006, s. 498. 12 G. Feifer, Afgańska ruletka. Radziecka inwazja na Afganistan, tłum. T. Szlagor, Wrocław 2011, s. 51–71. 13 R. Braithwaite, Afgańcy…, dz. cyt., s. 134–135. 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym 23 w ofensywie. Dużym sukcesem rebeliantów było zamknięcie Rosjan w cen­trum kraju, z którego udało się im wydostać dzięki kontrofensywie z wykorzy­staniem np. rakiet SCUD14. W lutym 1988 roku Rosjanie ogłosili wycofanie wojsk, w kwietniu tego sa­mego roku Związek Radziecki, Stany Zjednoczone, Afganistan i Pakistan za­warły porozumienie stabilizacyjne. Ostatni radzieccy żołnierze opuścili oku­powany kraj 15 lutego 1989 roku. W trakcie wojny życie straciło 1,5 mln Afgań­czyków, 90% spośród ofiar to cywile, a 4 mln doznało trwałego uszczerbku na zdrowiu. Według oficjalnych danych, najprawdopodobniej zaniżonych, zgi­nęło ok. 15 tys. Rosjan, a ponad 50 tys. zostało rannych. Szacuje się, że prawie pół miliona żołnierzy po powrocie do domu zmagało się z chorobami i psy­chicznymi problemami spowodowanymi operacją militarną15. Sytuacja w powojennym Afganistanie była trudna. Rząd nie potrafił wy­wiązać się z podstawowych zadań, chaos w kraju pogłębiał się. Sytuacja go­spodarcza kraju była tragiczna. Działania wojenne doprowadziły i tak słabą gospodarkę Afganistanu do stanu katastrofalnego16. Nastroje radykalizowały się, co doprowadziło w 1992 roku do obalenia prezydenta Mohammada Nad­żibullaha przez mudżahedinów popartych przez zbuntowanych wojskowych, a w konsekwencji do proklamowania Islamskiego Państwa Afganistanu (zwa­nego też Talibanem)17. Kolejna zmiana ustroju i nazwy państwa nie przyczy­niła się do poprawy sytuacji politycznej i społecznej w kraju. Wewnętrznych sporów było wciąż dużo, a kolejną grupą, która ujawniła swoje aspirację do władzy w państwie, byli talibowie, którzy uaktywnili się w 1994 roku. Tali­bowie przeważnie byli Pasztunami i cechowali się radykalizmem islamskim. Udało się im w ciągu dwóch lat opanować większą część kraju i w 1996 roku proklamować nowe państwo – Islamski Emirat Afganistanu18. Można powiedzieć, że rządy talibów zakończyły okres permanentnej anarchii, nie przyniosło to jednak rozwiązania problemów społecznych i go­spodarczych, a w rządzonym państwie całkowicie zastąpiono prawo świeckie prawem szariatu, co w ciekawych słowach skomentował Wojciech Jagielski w Modlitwie o deszcz, jednym z najważniejszych reportaży, które powstały na temat tego regionu: Zapatrzeni w Koran wioskowi mułłowie postanowili zawrócić czas od razu o blisko półtora tysiąca lat, cofnąć się do epoki i wartości, jakie obowiązywały, gdy w Arabii 14 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, dz. cyt., s. 354–358; G. Feifer, Afgańska rulet­ ka…, dz. cyt., s. 174–176. 15 R. Łoś, J. Regina-Zacharski, Współczesne konflikty zbrojne, Warszawa 2010, s. 270–271; J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, dz. cyt., s. 29–31. 16 K. Korzeniowski, Afganistan. Gdzie regułą jest brak reguł, Warszawa 2006, s. 34–35. 17 R. Braithwaite, Afgańcy…, dz. cyt., s. 338–340. 18 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, dz. cyt., s. 398–400. żył i nauczał Prorok Mahomet. Chcieli zbudować w Afganistanie państwo na wzór muzułmańskiej wspólnoty pierwszych kalifów19. Szariat wiązał się m.in. z zakazem nauczania i pracy kobiet. Ponad poło­wa obywateli straciła więc swoje podstawowe prawa. Wprowadzono surowe kary cielesne i często wykonywano wyroki śmierci. Spowodowało to, że na­wet w środowiskach protalibańskich przestano wierzyć w skuteczność no­wych rządów i talibowie tracili poparcie. W 1996 roku do afgańskiego emiratu sprowadziło się kierownictwo Al-Kaidy ze swoim przywódcą Usamą ibn La­dinem. Do głównych celów Al-Kaidy należało pozbawienie władzy „niewier­nych” na terenach muzułmańskich. Głównym przeciwnikiem stały się Stany Zjednoczone z sojusznikami20. *** Wydarzeniami, po których o talibach i Al-Kaidzie usłyszał cały świat, były samobójcze zamachy terrorystyczne na World Trade Center i Pentagon 11 września 2001 roku. W wyniku ataków zginęło 2977 ludzi, nie licząc terro­rystów, a rannych zostało 6291 osób. Dzień zamachów był jednym z najczar­niejszych dni Ameryki i rozpoczął on nowy etap w historii świata, w którym wojna z terroryzmem stała się jednym z najważniejszych wyzwań21. Po zamachach prezydent Stanów Zjednoczonych George Bush zażą­dał od władz Talibanu wydania Usamy ibn Ladina i zamknięcia wszystkich ośrodków szkoleniowych dla terrorystów w całym kraju pod groźbą wy­powiedzenia wojny. Talibowie odrzucili ultimatum, a 7 października 2001 roku rozpoczęła się operacja Enduring Freedom, czyli inwazja wojsk NATO, przede wszystkim Sił Zbrojnych Stanów Zjednoczonych (United States Ar-med Forces), na Afganistan22. Operacja Enduring Freedom zakończyła się sukcesem. Błyskawiczne zwycięstwo wojsk NATO było dla przywódców Stanów Zjednoczonych i krajów sojuszniczych wielkim zaskoczeniem. Czynnikami, które umożli­wiły osiągnięcie tego spektakularnego sukcesu, były: doskonałej jakości informacje wywiadowcze, partnerska współpraca z Sojuszem Północnym, 19 W. Jagielski, Modlitwa o deszcz, Warszawa 2002, s. 294. 20 H.M. Królikowski, C. Marcinkowski, Afganistan 2002, Warszawa 2003, s. 11–12. 21 D. Duda, Terroryzm islamski, Kraków 2002, s. 32. 22 P. Gajos, Udział sił specjalnych koalicji międzynarodowej w operacji antyterrorystycz­ nej w Afganistanie (2001–2002), [w:] Operacje pokojowe i antyterrorystyczne w procesie utrzymania bezpieczeństwa międzynarodowego w latach 1948–2004, red. D. Kozieraw­ski, Toruń 2006, s. 189; Stracona dekada? Polityka bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych wobec „globalnych obszarów niestabilności” (Iraku, Iranu, KRL-D oraz Afganistanu) w la­tach 2001–2011, red. Ł. Smalec, Warszawa 2012, s. 32; W. Lizak, Wojna w Afganistanie i jej regionalne implikacje, „Rocznik Strategiczny” 2001/2002, Warszawa 2002, s. 348–349. 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym 25 wykorzystanie zaawansowanych technologii w zakresie uzbrojenia i łączno­ści, a nade wszystko właściwie dobrani ludzie kierujący i realizujący ope­rację. Stany Zjednoczone udowodniły światu, że dzięki swojej zaawanso­wanej technologii są w stanie przeprowadzić szybką, sprawną i zwycięską operację militarną w kraju tak odległym i „trudnym” jak Afganistan. Samo zwycięstwo militarne nie rozwiązywało jednak problemu w tym biednym i skonfliktowanym wewnętrznie państwie23. W grudniu 2001 roku podjęto decyzję o misji stabilizacyjnej, która przewidywała m.in. utworzenie Mię­dzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeństwa (ISAF, International Security Assistance Force), których głównym celem było wsparcie władz afgańskich w nowo utworzonym Państwie Islamskim Afganistanu (które w 2004 roku przekształcone zostało w Islamską Republikę Afganistanu), a także rozbicie pozostałych grup partyzanckich talibów. W marcu 2003 roku Amerykanie przystąpili do kolejnej inwazji, tym ra­zem na Irak. Zajęci nową wojną stracili zainteresowanie afgańskimi sprawa­mi. Dzięki temu talibowie, których niemal kompletne dowództwo schroniło się w Pakistanie, odbudowali partyzanckie wojsko i ruszyli do kontrnatarcia. Początkowo ani Afgańczycy, zajęci tworzeniem struktur władzy i liczący na potęgę militarną Stanów Zjednoczonych, ani Amerykanie, uwikłani w kon­flikt w Iraku i w innych rejonach świata, nie traktowali rebelii talibów zbyt poważnie24. Talibowie rośli jednak w siłę, w związku z czym pod koniec 2008 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ wyraziła zaniepokojenie sytuacją w Afganistanie i wskazała na konieczność pomocy destabilizującemu się państwu. Prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama w grudniu 2009 roku zaprezentował nową politykę wobec Afganistanu, która polegała na wysłaniu do tego kraju kolejnych żołnierzy. Głównym celem nowej misji była walka z grupami ter­rorystycznymi powiązanymi z talibami, których działania były wrogie wobec państw Zachodu25. Pomimo że sytuacja w Afganistanie wcale się nie poprawiała, to coraz czę­ściej zaczęły się pojawiać głosy wzywające do zakończenia misji stabilizacyj­nej. Szczególnie nasiliły się one po zlokalizowaniu i zabiciu Usamy ibn Ladina 23 G. Berntsen, R. Pezzullo, Kryptonim Jawbreaker. Polowanie na Osamę bin Ladena, tłum. K. Mazurek, Katowice 2006, s. 361–362; 24 A. Giustozzi, Koran, kałasznikow i laptop. Rebelia neotalibów w Afganistanie, tłum. M. Müller, Kraków 2009, s. 145; Analiza BBN: „Nowa strategia afgańskich Talibów i jej konsekwencje dla wdrażania procesu transition”, 14.10.2011, www.bbn.gov.pl/pl/wy­darzenia/3444,Analiza-BBN-quotNowa-strategia-afganskich-Talibow-i-jej-konsekwenc je-dla-wdrazan.html [dostęp: 23.09.2017]. 25 M. Madej, Interwencja w Afganistanie – najdłuższa wojna, największe fiasko?, [w:] Wojny Zachodu, red. tenże, Warszawa 2017, s. 126–127; M. Trzpil, Afganistan A.D. 2010. Nowa strategia koalicji międzynarodowej szansą na przełom?, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2010, nr 12–13, s. 27. 2 maja 2011 roku w pakistańskim Abbottabadzie. Wiele stron postrzegało to wydarzenie jako uwieńczenie całego konfliktu, do którego powstania przede wszystkim przyczynił się zorganizowany przez ibn Ladina atak na Stany Zjed­noczone. Ważnym argumentem za zakończeniem misji było zniechęcenie społeczeństw stratami wśród wojsk koalicyjnych. Odnotowywano narastają­ce zniecierpliwienie i krytykę ze strony opinii publicznej stymulowane rosną­cymi stratami ISAF w wielu państwach, w tym w Polsce26. Pierwsze oddziały NATO, w tym żołnierze Stanów Zjednoczonych, zaczęły się wycofywać z Afganistanu w lipcu 2011 roku, mimo że w tamtym czasie kraj był osłabiony zwiększoną liczbą ataków i rosło prawdopodobieństwo obalenia legalnych rządów przez talibów. Podsumowanie 10-letnich działań nie wyglądało dobrze. Pomimo potężnych sił Amerykanów i ich sojuszników nie udało się im unieszkodliwić talibskich rebeliantów27. Kompromisem w sprawie dalszej misji w Afganistanie było porozumienie, na podstawie którego część sił miała pozostać w kraju, żeby przygotować afgańskie siły bezpieczeństwa (ASB) do walki z talibami i innymi fundamen­talistami islamskimi. W tej skomplikowanej sytuacji wewnętrznej i międzyna­rodowej państwa uczestniczące w operacji ISAF konsekwentnie realizowały plan wycofywania się z Afganistanu. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo stopniowo przekazywano władzom afgańskim28. Sytuacja w Afganistanie nadal jest bardzo niestabilna. Bazy sił międzyna­rodowych są ostrzeliwane z rakiet i moździerzy, zdarzają się ataki bombowe czy też samobójcze. Destrukcyjnie na stabilizację wpływa też potajemne wprowadzanie do armii i policji afgańskiej talibskich bojowników. Szkolona przez zachodnie siły legalna Narodowa Armia Afgańska (ANA, Afghan Natio­nal Army) nie podnosi swojej zdolności bojowej i w przypadku w konfronta­cji z talibami i innymi oddziałami rebelianckimi siły rządowe ponoszą straty, a prozachodni rząd ulega powolnej destrukcji29. Wobec takiej sytuacji Stany Zjednoczone pod rządami Donalda Trumpa od 2017 roku postanowiły wzmocnić swoje siły w Afganistanie, wysyłając 3 tys. żołnierzy (przy czym na miejscu wciąż stacjonuje 11 tys.), jednocześnie 26 Zabicie Usamy ibn Ladina było podstawą do wycofania się Francji z Afganistanu w 2012 roku; zob. J.-Ch. Jauffret, Afganistan 2001–2013…, dz. cyt., s. 276–277; M. Bieniek, S. Ma­ zur, Konflikty zbrojne we współczesnym świecie. Przyczyny, rejony występowania, Kraków 2013, s. 60–61; M. van Crevald, Zmienne oblicze wojny. Od Marny do Iraku, tłum. J. Szku­ dliński, Poznań 2008, s. 278. 27 M. Sobczak, Wielka trójka Afganistanu, 27.10.2012, www.polska-zbrojna.pl/home/articl einmagazineshow/5299?t=wielka-trojka-afganistanu [dostęp: 29.10.2017]. 28 M. Trzpil, Raport. Afganistan jako największe współczesne wyzwanie dla NATO, „Bezpie­ czeństwo Narodowe” 2009, nr 10, s. 58–60 [dostęp: 30.10.2017]. 29 T. Otłowski, Talibowie grają na czas, 1.09.2016, www.polska-zbrojna.pl/home/articlein­ magazineshow/20372?t= talibowie-grają-na-czas [dostęp: 28.10.2017]. 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym 27 żądając od krajów członkowskich NATO skierowania do Afganistanu dodat­kowego tysiąca30. *** Historia udziału żołnierzy Wojska Polskiego w misjach związanych z reali­zacją postanowień porozumień pokojowych sięga 1953 roku, kiedy to pierw­si polscy obserwatorzy wojskowi zostali wyznaczeni do Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei. Od listopada 1973 roku żołnierze Sił Zbrojnych RP nieprzerwanie uczestniczą w operacjach pokojowych prowadzonych pod flagą ONZ, NATO, UE czy OBWE. Profesjonalizm i poczucie obowiązku polskich żołnierzy i personelu cywilnego były i są szeroko doceniane zarówno przez organizacje międzynarodowe odpowiedzialne za ich przebieg, jak i przez rządy i społeczeństwa krajów, na których terenie były i są te operacje prowa­dzone. Zaangażowanie Polski w operacjach pokojowych wynika z aktywno­ści naszego kraju na arenie międzynarodowej na rzecz zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Miejsce Polski w światowym systemie bezpieczeństwa określają cele, które kraj stawia sobie w zakresie bezpieczeń­stwa i możliwości ich realizacji. Bieżące priorytety polskiej polityki bezpie­czeństwa zostały zdefiniowane w przyjętej 5 listopada 2014 roku Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. W zdefiniowanych zadaniach Rzeczypospolitej w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego: NATO stanowi najważniejszą formę polityczno-wojskowej współpracy Polski z sojusznikami. Unia Europejska wspiera rozwój społeczno-gospodarczy Polski i umacnia jej pozycję w świecie. Najważniejszym partnerem pozaeuropejskim Pol­ski pozostają Stany Zjednoczone Ameryki31. Zadania Sił Zbrojnych RP w zapewnieniu bezpieczeństwa międzynarodo­wego zostały określone w punkcie 76: Uczestnictwo w działaniach na rzecz stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w międzynarodowych misjach i operacjach zarządzania kryzysowego wymaga utrzymywania przez Siły Zbrojne RP adekwatnych sił i środków wspierających udział w różnych typach operacji i misji zarządzania kryzysowego (pokojowych, reagowania kryzysowego, pomocy humanitarnej) prowadzonych przez NATO, UE, ONZ oraz innych operacjach wynikających z porozumień międzynarodowych, 30 USA chcą od NATO kolejnego [sic!] 1000 żołnierzy w Afganistanie, 5.10.2017, www.bankier.pl/wiadomosc/USA-chca-od-NATO-kolejnego-1000-zolnierzy-w­Afganistanie-4016495.html [dostęp: 28.10.2017]; T. Zachurski, Prezydent Trump przed­stawił nową strategię USA w Afganistanie, 22.08.2017, www.bankier.pl/wiadomosc/ Prezydent-Trump-przedstawil-nowa-strategie-USA-w-Afganistanie-3732682.html [do­stęp: 28.10.2017]. 31 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 2014, s. 9. a także współpracy wojskowej w zakresie rozwoju i stosowania środków budowy zaufania i bezpieczeństwa32. Przedstawione wypowiedzi świadczą, iż Rząd Rzeczypospolitej Polskiej podejmuje problematykę operacji pokojowych w nowych uwarunkowaniach XXI wieku i odnosi się do tego problemu z dużym poczuciem odpowiedzial­ności. Polska jest aktywnym uczestnikiem operacji pokojowych od wielu lat. Szeroki udział i zaangażowanie Polski w działalność pokojową wynika z fun­damentalnych priorytetów polskiej racji stanu, zgodnie z którymi bezpie­czeństwo narodowe zapewnia się przez aktywny udział w regionalnych i glo­balnych strukturach bezpieczeństwa. Po atakach terrorystycznych 11 września 2001 roku zawiązano z inicjaty­wy Stanów Zjednoczonych koalicję antyterrorystyczną. W listopadzie tego sa­mego roku nasz sojusznik zza oceanu zwrócił się do rządu polskiego z prośbą o skierowanie w styczniu 2002 roku kontyngentu w liczbie 300 osób. Polskie władze odniosły się pozytywnie do tego pomysłu i tak Polski Kontyngent Wojskowy (PKW) składający się z 122 żołnierzy rozpoczął stacjonowanie w afgańskiej bazie Bagram. Do pierwszych zadań PKW należało rozminowa­nie miejscowego lotniska, rozbudowa umocnień i dystrybucja paliwa i wody dla oddziałów amerykańskich. Do Afganistanu, w ramach PKW, została też wysłana Jednostka Wojskowa GROM, której głównym zadaniem była ochrona zagranicznych polityków i dyplomatów33. Wraz ze zmianą sytuacji podczas misji w Afganistanie zmieniała się rów­nież rola i liczebność PKW. W 2006 roku sytuacja pogorszyła się, talibowie za­częli ponownie rosnąć w siłę, w związku z czym zwiększono liczbę polskich żołnierzy ze 120 do 190, a pod koniec tego roku aż do 1200 osób. Do ich głów­nych zadań zaliczały się działania stabilizacyjne oraz doradczo-szkoleniowe, a także aktywne zwalczanie sił talibów34. Z uwagi na bezpieczeństwo i rozwój operacji ISAF w latach 2007–2009 wkład Polski stopniowo i systematycznie zwiększał się (I–III zmiana). Wraz z rozpoczęciem IV zmiany PKW został powiększony do ok. 1600 żołnierzy 32 Tamże, s. 32. 33 J.Z. Matuszak, Wojsko Polskie w Afganistanie 2002–2014, Warszawa 2014, s. 54; B. Twor­ kowski, Siły Zbrojne RP w operacjach pokojowych – wymiar historyczny i współczesny, [w:] Współczesne wyzwania teorii i praktyki bezpieczeństwa, red. S. Mazur, M. Ostrowska, Kra­ ków 2016, s. 78; J. Rybak, Grom.pl, Warszawa 2005, s. 96–107. 34 M. Lakomy, Misja International Security Assistance Force w polskiej polityce bezpieczeń­ stwa na początku XXI wieku, „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” 2013, t. 11, s. 234; B. Wind, Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2007, nr 1, s. 9; Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2006 r. zmieniające postanowienie o przedłużeniu okresu użycia Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskim Państwie Afganistanu (M.P. z 2006 r. Nr 84, poz. 862). 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym i pracowników wojska, a następnie do ok. 2000 w zmianie V oraz do ok. 2200 w zmianie VI. Szczególnym sukcesem i potwierdzeniem pozycji Polski w NATO było przejęcie z dniem 1 listopada 2008 roku odpowiedzial­ności za prowincję Ghazni35. Konsolidując całość polskich sił w prowincji Ghazni, utworzono Siły Zadaniowe Biały Orzeł (ang. Task Force White Eagle, zwane także: Polskie Siły Zadaniowe – PSZ)36, jednostkę szczebla brygady podlegającą bezpo­średnio Dowództwu Regionu Wschód (RC-E, Regional Command East) i pro­wadzącą działania o charakterze stabilizacyjno-szkoleniowym w tej prowin­cji37. Zwiększenie liczebności PKW i wyposażenia bojowego oraz przejęcie odpowiedzialności za dowodzenie prowincją Ghazni było realizacją założeń przedstawionych przez polski rząd jeszcze w 2007 i 2009 roku. Zaangażowa­nie Polski w misję ISAF wynikało również z założeń i celów zdefiniowanych w dokumentach strategicznych dotyczących bezpieczeństwa i obronności państwa38. W odpowiedzi na nową doktrynę Baracka Obamy z 2009 roku, przewi­dującą zwiększenie sił zbrojnych w Afganistanie, polski rząd oznajmił, że zwiększy liczbę kontyngentu w 2010 roku o 600 polskich żołnierzy. Decy­zje te zostały podjęte wbrew opinii publicznej w Polsce, która po początko­wym udzieleniu poparcia wojnie z terroryzmem w związku z ponoszonymi ofiarami zmieniała zdanie. Do głównych zadań PKW w tym okresie należało zapewnienie bezpieczeństwa ludności cywilnej, wsparcie legalnych władz oraz szkolenie ANA i policji39. W 2012 roku rozpoczęto wycofywanie sił NATO z rejonu operacji i prze­kazywanie odpowiedzialności za bezpieczeństwo samym Afgańczykom. 9 maja 2014 roku XIV zmiana PKW przekazała odpowiedzialność za prowin­cję Ghazni Afgańczykom. Prowadzenie misji objęła od 5 czerwca 2014 roku XV zmiana PKW w Bagram. Jej głównym zadaniem był udział w systemie ochrony Bagram Security Zone, a także bezpieczne wycofanie sił i środków z terytorium Islamskiej Republiki Afganistanu do końca 2014 roku. 35 Doświadczenia z zaangażowania Polski w operacje wojskowe w Islamskiej Republice Afga­ nistanu w latach 2002–2014, red. R. Reczkowski, Bydgoszcz 2016, s. 16–17. 36 Terminy Polski Kontyngent Wojskowy (PKW) i Polskie Siły Zadaniowe (PSZ) są w publi­ kacji stosowane zamiennie. 37 Polscy żołnierze w Afganistanie 2002–2014, red. B. Pacek, Warszawa 2015, s. 76. 38 Zob. Strategia bezpieczeństwa RP z listopada 2007 roku; Strategia udziału Sił Zbrojnych RP w operacjach międzynarodowych ze stycznia 2009 roku; Kierunki zaangażowania Polski w Afganistanie w latach 2011–2014 z września 2011 roku; T. Wróbel, Misja orła, „Polska Zbrojna” 2009, nr 6, s. 36. 39 Polacy w Afganistanie, 29.12.2009, www.altair.com.pl/news/view?news_id=3827 [do­ stęp: 25.10.2017]; Stosunek do operacji militarnej w Afganistanie, CBOS, komunikat z badań BS/142/2008; J.Z. Matuszak, Wojsko Polskie…, dz. cyt., s. 254–255. Podsumowanie ponaddziesięcioletniej misji PKW w Afganistanie na ko­niec 2014 roku wyglądało następująco. Śmierć poniosło 43 żołnierzy i 2 pra­cowników wojska. Poszkodowanych zostało 869 żołnierzy i pracowników wojska, w tym 361 zostało rannych. Ogólny koszt zaangażowania Polski w Afganistanie szacuje się na 6 mld złotych. W misji uczestniczyło łącznie 28 tys. żołnierzy. W ramach odbudowy prowincji Ghazni zrealizowano 194 projekty pomocowe, obejmujące takie działania jak budowa dróg, mostów, szpitali, szkół i innych ośrodków użyteczności publicznej. Przeszkolono 4 tys. osób w zakresie sprawowania administracji, sądownictwa, szkolnic­twa i aktywizacji zawodowej oraz wyposażono obiekty użyteczności pu­blicznej w sprzęt o wartości ponad 80 mln złotych. Jednym z największych osiągnięć Zespołu Odbudowy Prowincji (PRT, Provincial Reconstruction Team) w zakresie bezpieczeństwa w prowincji Ghazni było utworzenie Cen­trum Zarządzania Kryzysowego. Oprócz tego z zasobów MON przekazano m.in. sprzęt medyczny, żywnościowy, kwaterunkowy o łącznej wartości ok. 4,5 mln złotych40. Podsumowując, udział Sił Zbrojnych RP w operacji ISAF miał niebagatel­ne znaczenie dla jej rozwoju. Operacja miała ogromne znaczenie dla bezpie­czeństwa Polski i świata zarówno w wymiarze politycznym, jak i militarnym. Była to również najtrudniejsza misja w historii NATO. Udział w tak trudnej międzynarodowej misji potwierdził bardzo dobre przygotowanie polskich żołnierzy i jednocześnie przyczynił się do wzbogacenia doświadczenia na wielu polach sztuki militarnej. Polska podniosła swoją renomę w oczach społeczności międzynarodowej i okazała się lojalnym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych i innych państw NATO41. 40 Misja ISAF – podsumowanie, 27.12.2014, www.mon.gov.pl/aktualnosci/artykul/2014­12-27-misja-isaf-podsumowanie/pdf [dostęp: 29.10.2017, obecnie link nieaktywny]; N. Bączyk, P. Bernabiuk, T. Wróbel, Afganistan – wielka lekcja, „Polska Zbrojna” 2014, nr 12, s. 13–21. 41 Już po zakończeniu pisania niniejszej książki doszło do wydarzeń, o których usłyszał cały świat. W sierpniu 2021 roku talibom udało się zdobyć kontrolę nad całym Afganistanem i proklamować powstanie Islamskiego Emiratu Afganistanu, a pozostałe siły amerykań­skie i NATO po 20 latach ewakuowały się z tych terenów. Zob. szerzej: K. Bakuła, Wielka ewakuacja Amerykanów z Afganistanu. Wsparcie Marines i spadochroniarzy, 13.08.2021, www.defence24.pl/wielka-ewakuacja-amerykanow-z-afganistanu-wsparcie-marines­i-spadochroniarzy [dostęp: 31.08.2021]; tenże, Talibowie przejmują amerykańskie drony i rosyjskie śmigłowce, 14.08.2021, www.defence24.pl/talibowie-przejmuja­amerykanskie-drony-i-rosyjskie-smiglowce [dostęp: 31.08.2021]; Talibowie kontrolują Afganistan. „NATO nie wróci, by walczyć”, 16.08.2021, www.defence24.pl/talibowie­kontroluja-afganistan-nato-nie-wroci-by-walczyc [dostęp: 31.08.2021]; Talibowie cze­kają na przejęcie kontroli nad portem lotniczym w Kabulu, 29.08.2021, www.defence24. pl/talibowie-czekaja-na-przejecie-kontroli-nad-portem-lotniczym-w-kabulu [dostęp: 31.08.2021]. 1. Charakterystyka konfliktu w Afganistanie w kontekście historycznym Rysunek 1. Historia udziału PKW w operacjach w Afganistanie Źródło: prezentacja dowódcy operacyjnego z 24 czerwca 2013 roku „Aktualne i perspekty­wiczne misje poza granicami państwa”. Rozdział 2. Analiza etapów przygotowań komponentów 6 BPD wydzielonych do XI zmiany Udział 6 Brygady Powietrznodesantowej (6 BPD) jako podstawowego kom­ponentu Polskich Kontyngentów Wojskowych (PKW) w Islamskiej Republice Afganistanu uwzględniony był w Planie udziału Wojsk Lądowych w operacji ISAF z ponad dwuletnim wyprzedzeniem. Wyznaczony na stanowisko do­wódcy brygady gen. bryg. Bogdan Tworkowski jesienią 2010 roku otrzymał jako główne zadanie skupienie uwagi na tym przedsięwzięciu. Pozwoliło to na uwzględnienie tego problemu w działalności szkoleniowej i kadrowej. Ponadto dotychczasowy udział Wojska Polskiego w operacji ISAF, w tym pododdziałów brygady, wniósł wiele zmian w procesie przygotowania kolejnych kontyngentów. Podstawą do rozpoczęcia formalnych przygotowań był Rozkaz […] Dowódcy Wojsk Lądowych […] w sprawie formowania i przygotowania XI zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskiej Republice Afganistanu. Na tej podstawie oraz na podstawie dodatkowych dokumen­tów (szczegółowych wytycznych szefa sztabu i szefa szkolenia Wojsk Lądo­wych w sprawie formowania i przygotowania XI zmiany PKW w Islamskiej Republice Afganistanu, wytycznych szefa logistyki Inspektoratu Wsparcia SZ i szefa Służby Zdrowia Wojsk Lądowych w tej sprawie oraz Harmonogra­mu zasadniczych przedsięwzięć przygotowania komponentów XI zmiany PKW Afganistan do udziału w operacji ISAF w Afganistanie) rozpoczęto for­malny proces przygotowania, którego fazy zaprezentowano poniżej. Faza pierwsza – planowanie – obejmowała szeroki zakres prac związa­nych z opracowaniem dokumentacji planistycznej oraz przeprowadzeniem kwalifikacji na zasadnicze stanowiska dowódcze i specjalistyczne w celu stworzenia warunków do sformowania i szkolenia XI zmiany PKW Afgani­stan. Faza ta obejmowała wykonanie dokumentacji organizacyjno-rozka­zodawczej oraz realizację zadań mających zapewnić dogodne warunki do przygotowania żołnierzy XI zmiany do rozpoczęcia szkolenia w centrach i ośrodkach szkolenia specjalistów. Główne przedsięwzięcia, które zrealizo­wano w tej fazie, to: – zorganizowanie i przeprowadzenie narady szkoleniowo-metodycznej z udziałem dowódców jednostek wojskowych, przedstawicieli Rodzajów Sił Zbrojnych (RSZ) i instytucji wojskowych wydzielających komponenty, poświęconą uzgodnieniu realizacji wspólnych przedsięwzięć szkolenio­wych XI zmiany; Rysunek 2. Fazy przygotowania XI zmiany PKW 6 BRyGADA POWIETRZNODESANTOWA IM. GEN. BRyG. S.F. SOSABOWSKIEGO CyKL PRZyGOTOWANIA REALIZOWANy W IV FAZACH II FAZA I FAZA III FAZA IV FAZA PRZyGOTOWANIE PLANOWANIE SZKOLENIE PRZyGOT. DO ROTACJI I FORMOWANIE 9.05–30.06.2011 1.07–31.08.2011 1.09.2011–2.03.2012 Źródło: opracowanie własne. – przygotowanie dokumentacji szkoleniowej, dokumentów rozkazodaw­czych i pomocniczych1; – wstępne kwalifikacje żołnierzy do obsadzenia stanowisk w komponen­tach XI zmiany; – opracowanie wytycznych w sprawie zabezpieczenia medycznego proce­su przygotowania komponentów XI zmiany oraz harmonogramu szcze­pień i badań medycznych; – studiowanie materiałów dotyczących doświadczeń poprzednich zmian PKW, bieżącej sytuacji w prowincji Ghazni oraz wniosków z poprzednich konfliktów w Afganistanie; Podstawowe dokumenty, które wydał dowódca 6 BPD w tej sprawie to: Rozkaz […] do­wódcy 6 BPD […] w sprawie formowania i przygotowania XI zmiany PKW Afganistan; De­cyzja Dowódcy 6 BPD do przygotowania i szkolenia PKW Afganistan; Program szkolenia XI zmiany PKW Afganistan – 6 BPD; dokumenty dostępne w kancelarii niejawnej 6 BPD. – wszczęcie postępowań sprawdzających w sprawie wydania żołnierzom i pracownikom wojska poświadczeń bezpieczeństwa, którzy posiadają dostęp do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą tajności niższą niż jest to wymagane w wymienionym wykazie; – wyznaczenie oddziałów gospodarczych do zabezpieczenia finansowego i materiałowego formowanych przez 6 BPD komponentów XI zmiany; – określenie potrzeb w zakresie szkolenia i wyposażenia żołnierzy do misji; – zgłoszenie potrzeb dotyczących uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz środków materiałowych w celu zabezpieczenia procesu szkolenia XI zmiany; – zgłoszenie do właściwych gestorów uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz komórek organizacyjnych Dowództwa Wojsk Lądowych dodatko­wych potrzeb rzeczowo-finansowych, zapotrzebowań na brakujące indy­widualne uzbrojenie i sprzęt wojskowy do przygotowania i wyposażenia formułowanych komponentów XI zmiany PKW Afganistan; – przesłanie do logistyki Dowództwa Wojsk Lądowych wykazu wyznaczo­nych oddziałów gospodarczych do zabezpieczenia materiałowego i fi­nansowego formowanych przez 6 BPD komponentów XI zmiany; – zgłoszenie do właściwych Wojskowych Oddziałów Gospodarczych (WGO) potrzeb w zakresie przygotowania formowanych komponentów XI zmiany. Proces planowania wymagał olbrzymiego wysiłku od dowództwa i szta­ bu brygady. Negatywny wpływ na działalność w tym zakresie miała zbyt mała liczebność personelu poszczególnych komórek organizacyjnych oraz konieczność realizacji zadań bieżących, niezwiązanych z procesem przygo­towania XI zmiany. Atutem natomiast była olbrzymia wiedza i doświadcze­nie oraz umiejętności organizacyjne kierowniczego personelu i podległych żołnierzy. W procesie przygotowania kontyngentu rozwinięte i wyposażone w nowoczesny sprzęt pododdziały 6 BPD były w stanie samodzielnie wysta­wić jednorodne zgrupowania bojowe (ZB): „A” na bazie 6 BPD i „B” na bazie 16 BPD2. Dodatkowo pozostałe jednostki były źródłem zasobów do stworze­nia lub uzupełnienia innych elementów ugrupowania. W trakcie obsadzania stanowisk „misyjnych” nie odnotowano na większą skalę negatywnego wpły­wu na przebieg kwalifikacji wymogu uzyskiwania pisemnej zgody żołnierzy na pełnienie służby poza granicami państwa3. Taki stan powodował jednak 2 Skład XI zmiany PKW tworzony na bazie 6 BPD. 3 Wraz z wejściem w życie Ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żoł­nierzy zawodowych (Dz.U. z 2003 r. Nr 179, poz 1750), tj. z dniem 1 lipca 2004 r., zli­kwidowano obowiązującą na mocy art. 20a Ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. z 1970 r. Nr 16, poz. 134 ze zm.) konieczność uzyskania zgody żołnierza zawodowego na wyznaczenie lub skierowanie do służ­by wojskowej poza granicami państwa. Tryb kierowania żołnierzy do PKW określo­no również w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 września 2010 r. w sprawie pewne trudności w obsadzaniu szczególnie deficytowych stanowisk (np. le­karza). Problem ten był różnie oceniany w zależności od korpusu osobowe­go. Według 45,5% ankietowanych do realizacji zadań, które otrzymała 6 BPD, powinno kierować się ograniczone pododdziały (na zasadzie obowiązku dla wszystkich żołnierzy), ponieważ gwarantowałoby to zgranie żołnierzy oraz realizację zadań na najwyższym poziomie. W analizowanej grupie znalazło się również 25,3% osób, które twierdziły, że rekrutację powinno się ograniczać do zaciągu ochotniczego, ponieważ według nich jedynie ochotnik będzie zmotywowany do wykonywania zadań na najwyższym możliwym poziomie. Natomiast 29,3% respondentów uważało, że wśród chętnych powinno się prowadzić selekcję i wybierać najlepszych. Pozwoliłoby to na wybór najbar­dziej kompetentnych, a jednocześnie zmotywowanych osób, na poszczegól­ne stanowiska (Wykres 5). Według zdecydowanej większości oficerów (87,5%) do realizacji zadań, które otrzymała 6 BPD, powinno się kierować ograniczone pododdziały na zasadzie obowiązku dla wszystkich żołnierzy. Wśród podofi­cerów również najwyższy odsetek (41%) stanowiły osoby twierdzące, że na misje powinno się kierować ograniczone pododdziały. Natomiast w przypad­ku szeregowych najliczniejszą grupę (43,2%) stanowiły osoby, które uważa­ły, że do realizacji zadań 6 BPD powinno się kierować wyselekcjonowanych żołnierzy spośród ochotników. Przywiązywanie wielkiej wagi do doboru na stanowiska oraz udział jak największej liczby spadochroniarzy w XI zmianie uwypuklił ówczesny dowódca Wojsk Lądowych: Na podkreślenie zasługuje wnikliwe podejście dowództwa formowanej zmiany do właściwego doboru ludzi i metod szkolenia. Jak wspomniałem, potencjał etatowy 6 BPD pozwalał na dobór właściwych żołnierzy na określone stanowiska. Pamię­tam, że na usilną prośbę dowódcy brygady wyraziłem zgodę na zmianę wcześniej­szej decyzji i tworzenie grupy rozpoznawczej z żołnierzy krozp 6 BPD, zamiast jed­nego z pułków rozpoznawczych. Innym przykładem była zmiana dowódcy jednej z grup bojowych, który w ocenie dowódcy brygady nie gwarantował właściwej realizacji zadań w rejonie misji4. Faza druga, której celem było sformowanie wskazanych komponentów oraz stworzenie warunków do szkolenia, obejmowała zamierzenia organi­zacyjne oraz przedsięwzięcia szkoleniowe mające na celu zapewnienie zor­ganizowanego formowania i osiągnięcia gotowości do szkolenia w składzie pododdziału komponentów XI zmiany PKW Afganistan. Główne zamierzenia szkoleniowe w tej fazie to: pełnienia zawodowej służby wojskowej poza granicami państwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 184, poz. 1237), gdzie zgodnie z § 5.2 skierowanie żołnierza do pełnienia służby wojskowej poza granicami państwa następuje na podstawie indywidualnego lub zbiorowego roz­kazu. Rozkaz ten może być uchylony na wniosek żołnierza. Wywiad z gen. broni Zbigniewem Głowienką – z archiwum autora. – szkolenie dowódców plutonów z zakresu tematyki współpracy cywilno­-wojskowej (CIMIC, civil military co-operation), i prowadzenia negocjacji; – szkolenie indywidualne żołnierzy według specjalności przewidzianych na misji oraz szkolenie w ramach zamienności funkcji; – szkolenie w ramach kursów specjalistycznych w centrach i ośrodkach szkolenia zgodnie z otrzymanymi przydziałami miejsc5; – analiza i ocena rozwoju sytuacji w rejonie operacji – wyciąganie wnio­sków, korekty w tematyce szkolenia; – szkolenie z zakresu środowiska przyszłej operacji; – szkolenie w zakresie eksploatacji i utrzymania w sprawności Kołowych Transporterów Opancerzonych (KTO) Rosomak dla dowódców podod­działów, kierowców, działonowych i specjalistów logistyki; – wykonywanie indywidualnych strzelań szkolnych i bojowych. Wykres 5. Opinie ankietowanych na temat tego, kto powinien być kierowany na misje PKW 40 20 0 Kierować organiczne Wśród chętnych prowadzić pododdziały na zasadzie selekcję i wybierać obowiązku dla wszystkich najlepszych żołnierzy Źródło: opracowanie własne. Ponadto w dalszym ciągu intensywnie realizowano następujące przedsię­wzięcia organizacyjne: Rodzaj kursu, liczba szkolonych i miejsce określał Plan szkolenia specjalistycznego na potrzeby XI i XII zmiany Polskich Kontyngentów Wojskowych w jednostkach szkolnic­twa wojskowego wojsk lądowych w 2011 roku, źródło – dokumentacja przygotowań XI zmiany, kancelaria 6 BPD. procent – opracowanie dokumentacji szkoleniowej; – zabezpieczenie na potrzeby XI zmiany materiałów informacyjnych o re­jonie działania, informatorów dotyczących międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, obyczajów i zasad zachowania obowiązujących w Afganistanie oraz informatorów dotyczących przeciw­działania sytuacjom stresowym w działaniach bojowych; – opracowanie programu realizacji przedsięwzięć w zakresie osłony psy­chologicznej dla żołnierzy XI zmiany; – przygotowanie bazy szkoleniowej (w miejscach stałej dyslokacji i ośrod­kach szkolenia poligonowego Wojsk Lądowych) do realizacji założonych celów szkoleniowych; – przyjęcie i zgromadzenie uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz środków materiałowych na zabezpieczenie procesu szkolenia6; – przeprowadzenie dodatkowych kwalifikacji dla kandydatów do obsadze­nia wakujących stanowisk w komponentach XI zmiany; – dokonano przesunięć sprzętu między pododdziałami niezbędnych do za­bezpieczenia procesu szkolenia; – złożono zapotrzebowania, a następnie przekazano stanom osobowym in­dywidualne wyposażenie żołnierza zabierane w rejon operacji. Przedsięwzięcia realizowane w tej fazie wymagały wielkiego wysiłku orga­ nizacyjnego i koordynacji na szczeblu 6 BPD oraz wyższych i wsparcia prze­łożonych. Bardzo pomocne były w tym względzie wspomniane szczegółowe wytyczne „szefów” z Dowództwa Wojsk Lądowych oraz Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych (SZ). Pewne problemy w zakresie logistyki sprawiała wprowa­dzana zmiana struktury w tej służbie, a dokładnie tworzenie WOG. Przykładem może tu być garnizon Kraków, kierowany przez oficera wywo­dzącego się z 6 BPD WOG. W pełni i na najwyższym poziomie realizował on swoje zadania względem przygotowywanych elementów, jednak w począt­kowym okresie szkolenia odnotowano niedociągnięcia w zakresie żywienia i terminowej dostawy środków do szkolenia (np. amunicji). Dopiero interwen­cja w Inspektoracie Wsparcia SZ poprawiła sytuację w funkcjonowaniu WOG w rejonach szkoleń poligonowych. Innym problemem były badania lekarskie w celu orzeczenia zdolności do służby poza granicami kraju. Wysokie wymagania psychofizyczne, jakie sta­wia się przed kandydatami do służby w wojskach powietrznodesantowych, powodowały, że procent niezdolności był znikomy. Pojawiały się jednak Zasady i sposób przekazania w celach szkoleniowych sprzętu niebędącego na wyposa­żeniu etatowym przygotowywanej do misji ISAF jednostki regulował Rozkaz Dowódcy Wojsk Lądowych w sprawie wprowadzenia w Wojskach Lądowych Koncepcji zabez­pieczenia szkolenia w UiSW PKW Afganistan, źródło – dokumentacja przygotowań XI zmiany, kancelaria 6 BPD. problemy, które były związane z brakiem ułatwień w dostępie do specjali­stów i długim oczekiwaniem w kolejkach, czasami uniemożliwiające skiero­wanie na kurs specjalistyczny w ramach szkoleń przygotowawczych. Czas poświęcony na dopełnienie tych formalności mógł zostać wykorzystany w sposób bardziej wartościowy. Opinia uczestników XI zmiany w tej sprawie jest podzielona. Według 42,4% ankietowanych badania medyczne powinny ograniczać się do szczepień i sprawdzenia wydolności organizmu do działań w określo­nych warunkach klimatycznych. 54,5% osób twierdziło, że przeprowadzone badania obejmowały cykl właściwy do udziału w misji, natomiast 3% respon­dentów uważało, iż badania powinny zostać rozszerzone przede wszystkim o testy psychologiczne (Wykres 6). Wykres 6. Opinie ankietowanych dotyczące badań medycznych prowadzonych w trakcie przygotowań do misji do szczepień i sprawdzenia wydolności organizmu do działań w określonych warunkach klimatycznych właściwy do udziału w misji poszerzone Źródło: opracowanie własne. Faza trzecia przygotowań – szkolenie – była najdłuższą i decydującą o zdolności PKW do realizacji zadań. Udział Sił Zbrojnych RP w operacjach w Afganistanie charakteryzował się prowadzeniem działań asymetrycznych7 Działania asymetryczne to działania, w których strona przeciwna nie jest zdefiniowana lub jej zdefiniowanie nie jest wystarczające do zastosowania regularnych form wal­ki. Występują, gdy strona przeciwna znacząco odbiega poziomem technologicznym, w specyficznym środowisku walki, wspólnie z koalicjantami i z wykorzysta­niem najnowocześniejszego sprzętu, zarówno będącego w wyposażeniu ar­mii polskiej, jak i sojuszników. W związku z tym w przypadku PKW należało określić nowe cele szkoleniowe i zmodyfikować cały proces szkolenia. Za zapewnienie dostępu do obiektów szkoleniowych, sprzętu i miejsca na kursach specjalistycznych odpowiadało Dowództwo Wojsk Lądowych. Samo przygotowanie i w zdecydowanej większości prowadzenie szkolenia spoczy­wało na przygotowujących zmianę do misji. Rysunek 3. Terminy osiągania najważniejszych etapów w przygotowaniu XI zmiany PKW Źródło: opracowanie własne. Jednym z najważniejszych czynników decydujących o właściwym przy­gotowaniu zmiany kontyngentu do wykonywania zadań było zabezpiecze­nie procesu szkolenia8. Podstawą do realizacji tego etapu przygotowań był Program szkolenia pododdziałów piechoty zmotoryzowanej zgrupowania kulturowym (systemem wartości), a angażowane siły i środki są niewspółmierne do rozmachu prowadzonych działań. Zob. Regulamin działań wojsk lądowych, sygn. DWLąd, Wewn. 115/2008, Warszawa 2008, s. 409. Doktryna szkolenia SZ RP – DD/7(A) definiuje zabezpieczenie procesu szkolenia jako wypadkową odpowiednio przygotowanej i wyposażonej bazy szkoleniowej, oprzy­rządowania dokumentami normatywnymi oraz zabezpieczenia środków finansowych i materiałowo-technicznych na jego realizację. Por. Doktryna szkolenia SZ RP – DD/7(A), Sztab Generalny WP, Warszawa 2010, s. 35–39. bojowego do udziału w XI zmianie PKW Afganistan9. Program opracowano, uwzględniając dokumenty rozkazodawcze, wytyczne dowódcy operacyjne­go SZ, doświadczenia i wnioski poprzednich zmian PKW Afganistan oraz materiały sekcji wymiany doświadczeń. Program ten obejmował szkolenie żołnierzy na obiektach szkolenio­wych w garnizonie oraz na poligonie w ramach szkolenia specjalisty, dru­żyny/plutonu oraz kompanii/zgrupowania bojowego. Pod względem treści szkolenia program umożliwiał przygotowanie pododdziału do planowania, organizowania i prowadzenia działań w ramach misji. Ujmował zakres wie­dzy i umiejętności z każdego przedmiotu, które powinien opanować żoł­nierz lub pododdział w poszczególnych okresach szkolenia. Dobór treści szkoleniowych do realizacji programu (stosownie do potrzeb wynikających z zadań i przeznaczenia pododdziału) był w gestii dowódcy jednostki i pod­oddziałów. Nie zawierał sztywnego określenia liczby godzin przeznaczo­nych na realizację poszczególnych tematów, co dawało szkolącemu dowód­cy możliwość dostosowania tematyki do potrzeb i wymogów misji. W ramach przygotowania szkolenia do określonego zadania dopusz­czano dobór innych tematów zajęć. W zależności od specyfiki przyszłych działań i dotychczasowych doświadczeń w ich prowadzeniu treści tema­tów zaczerpnięte zostały z programu ćwiczeń pododdziałów zawodowych wojsk pancernych i zmechanizowanych oraz opracowane na podstawie obserwacji i doświadczeń zebranych w trakcie wypełniania misji pokojo­wych w Kosowie, Republice Iraku oraz Afganistanie. Taktyka i procedury działania oraz techniki operacyjne w rejonie misji zostały określone głów­nymi przedmiotami programu, integrującymi pozostałe przedmioty i dzia­ły szkoleniowe. Stanowiły one podstawę przygotowania wojsk do kompleksowego wyko­rzystania wiedzy i umiejętności w wykonywaniu zadań w rejonie misji. Miały one na celu: – doskonalenie technik operacyjnych w rejonie misji przez pododdziały oraz doskonalenie zasad indywidualnego i zespołowego współdziałania; – wyrobienie odporności i wytrwałości w długotrwałym wykonywaniu za­dań w warunkach dużych obciążeń fizycznych i napięć psychicznych; – przygotowanie dowódców pododdziałów do planowania, organizowania i prowadzenia działań wsparcia i wymuszania pokoju. Głównym decydentem szeroko pojętego szkolenia był dowódca zgru­ powania, a najniższym szczeblem organizowania zajęć zajmował się do­wódca plutonu. W planowaniu i prowadzeniu szkolenia z wykorzystaniem Dokument znajduje się w dokumentacji przygotowań XI zmiany – kancelaria 6 BPD. sprzętu należało dążyć do maksymalnego urealnienia i zbliżenia ćwiczeń do warunków i charakteru przyszłych działań. Wybrane elementy kontyngentu brały również udział w szkoleniach z so­jusznikami (Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią, Kanadą), które dotyczy­ły dowództw oraz działań w kraju i za granicą10. Ocenę przygotowania całej zmiany kontyngentu prowadzono podczas ćwiczenia pod kryptonimem Ba­gram. Zespoły doradczo-łącznikowe oraz doradczo-szkoleniowe były przy­gotowywane i oceniane w Joint Multinational Readiness Center w Hohen­fels w Niemczech oraz Joint Force Training Centre w Bydgoszczy. Trenażery i komputerowe systemy symulacji pola walki dostępne na szkoleniach dobrze odzwierciedlały warunki panujące w rejonie operacji. Szczególnie pozytywne efekty osiągnięto podczas ćwiczeń z zagrożeń improwizowanymi urządzenia­mi wybuchowymi (IED, improvised explosive device) po wprowadzeniu obo­wiązkowego szkolenia dla całego stanu osobowego PKW na amerykańskim mobilnym trenażerze MCIT (mobile counter-interactive trainer). Według 84% żołnierzy program przygotowania do udziału w XI zmianie PKW Afganistan odzwierciedlał potrzeby niezbędne do realizacji zadań. 15% osób uważało, że był on zbyt zawężony. Natomiast jedynie 1% responden­tów twierdził, że program szkoleniowy był zbyt rozbudowany tematycznie i czasowo (Wykres 7). Osoby uważające, że program przygotowania był zbyt zawężony, stwierdziły, że powinien on zostać rozszerzony o szkolenia spe­cjalistyczne, ogniowe oraz dotyczące działania w terenie zurbanizowanym. Zdecydowana większość ankietowanych twierdzących, że struktura organi­zacyjna PKW była w pełni funkcjonalna (91,9%), uważała, że program przygo­towania do udziału w misji odzwierciedlał potrzeby niezbędne do realizacji zadań. Natomiast wśród żołnierzy, według których struktura PKW powinna być lekko zmodyfikowana, stosunkowo wysoki odsetek stanowiły osoby nie w pełni usatysfakcjonowane programem szkoleń. Celem realizacji fazy trzeciej przygotowań było doskonałe przygotowanie i zgranie wszystkich komponentów XI zmiany PKW Afganistan, a tym samym osiągnięcie zdolności do wykonywania zadań w składzie XI zmiany w rejonie operacji. Szkolenie i zgrywanie pododdziałów (komponentów) z 6 BPD reali­zowano w czterech okresach: I okres szkolenia: 1.09–31.10.2011 – zgrywanie i certyfikacja drużyny, sek­cji i obsługi, którego celem było osiągnięcie co najmniej dobrego wyszkolenia specjalistycznego sekcji dowództwa PKW i dowództw zgrupowań bojowych 10 Przykładem jest udział w zajęciach instruktorsko-metodycznych pod kryptonimem Ma-ple Arch wybranych dowódców drużyn i plutonów z 6 BPD oraz Litwy i Ukrainy od 4 do 16 września 2011 roku w OSPWL Żagań, przeprowadzone przez instruktorów kanadyj­skich. oraz zgranie w działaniach drużyn, sekcji i obsług oraz certyfikacja drużyn, sekcji i obsług. II okres szkolenia: 2.11–31.12.2011 – szkolenie zgrywające komórki orga­nizacyjne dowództw zgrupowań bojowych oraz plutonów, którego celem było zgranie komórek organizacyjnych dowództw w zakresie planowania i kierowania działaniami w rejonie operacji oraz osiągnięcie gotowości do działania w składzie plutonu, a w efekcie certyfikacja plutonów. III okres szkolenia: 1.01–10.02.2012 – zgrywanie komórek organizacyj­nych PSZ i zgrupowań bojowych, szkolenie zgrywające kompanii (równo­rzędnych), którego celem było osiągnięcie zdolności do działania w składzie kompanii, ponadto zgrywanie Dowództwa PKW i dowództw zgrupowań bojowych w zakresie kierowania działaniami w rejonie operacji (w tym or­ganizacji i planowania odzyskiwania izolowanego personelu) oraz certyfi­kacja kompanii. Wykres 7. Opinie dotyczące programu przygotowania do udziału w XI zmianie PKW 100 80 60 40 20 0 Był zbyt zawężony Był zbyt rozbudowany tematycznie i czasowo Źródło: opracowanie własne. procent 6 BRyGADA POWIETRZNODESANTOWA IM. GEN. BRyG. S.F. SOSABOWSKIEGO Rysunek 4. Najważniejsze przedsięwzięcia szkoleniowe elementów 6 BPD z XI zmiany PKW PRZyGOTOWANIE XI ZMIANy PKW AFGANISTAN Rekonesans rejonu misji Ćwiczenie MAPLE ARCH – 11.04–16.09.2011 Kurs szkoleniowo-metodyczny dla dowódców zgrupowań 27–28.09.2011 Trening sztabowy pk. WISŁOKA 11.06–7.12.2011 Trening sztabowy pk. RABA – 12 III dek. stycznia 2012 2011 2012 05 05 07 08 09 10 11 12 01 02 03 04 Opracowanie decyzji Przeprowadzenie Ćwiczenie dowódczo Ćwiczenie dowódczo-sztabowe narady szkoleniowo-do przygotowania i szkolenia sztabowe pk. BAGRAM XI pk. PANTERA – 12 III dek. lutego 2012 -metodycznej 7.06.2011 XI zmiany PKW do 14.06.2011 marzec 2012 Przygotowanie dokumentacji szkoleniowej do 31.08.2011 Źródło: opracowanie własne. IV okres szkolenia: 11.02–30.03.2012 – zgrywanie i certyfikacja zgru­powań bojowych oraz Dowództwa i Sztabu PSZ, którego celem było osią­gnięcie zdolności do działania w rejonie operacji w składzie XI zmiany PKW Afganistan. W trakcie wypracowywania dokumentów do przygotowania kompo­nentów XI zmiany w 6 BPD, decyzji do szkolenia i treści programowych przywiązywano szczególną uwagę do jak najbardziej realistycznego uwy­puklenia potrzeb w rejonie misji. Dużą rolę odgrywało tu doświadczenie z poprzednich misji, w tym w Afganistanie i Iraku, oraz dostęp do mate­riałów i dokumentów11. Biorąc za podstawę powyższe, za najbardziej pożą­dane w procesie przygotowania przyjęto umiejętności działań taktycznych 11 W trakcie szkolenia wykorzystywano doświadczenia z poprzednich misji zawarte m.in. w następujących dokumentach: Taktyka działania przeciwnika w Afganistanie, sygn. DWLąd, Wewn. 125/2009; Przygotowanie i prowadzenie działań bojowych w ramach PKW przez wojska aeromobilne, sygn. DWLąd, Wewn. 123/2009; Działania podczas ochrony i obrony baz. Przygotowanie i organizacja konwojów w PKW. Funkcjonowanie komórek INFOOPS, sygn. DWLąd, Wewn. 124/2009; Prowadzenie działań w konflikcie o wysokiej intensywności oraz w operacjach stabilizacyjnych i wsparcia pokoju w te­renie zurbanizowanym; Poradnik NATO; biuletyny Informacyjne opracowywane przez Oddział Wykorzystania Doświadczeń. i ogniowych w szerokim rozumieniu tych zagadnień. Skupiono uwagę na in­dywidualnym i zespołowym przygotowaniu się. Szkolenie dotyczyło m.in.: – działań z uwzględnieniem specyfiki ich prowadzenia w rejonie operacji (w tym dotyczącej ataków w rejonach miejscowości i ograniczeń dotyczą­cych użycia artylerii w tych miejscach); – działań patrolu (konwoju) w składzie plutonu podczas zatrzymania na wą­skich drogach oraz przemieszczania się po stokach górskich, ubezpiecze­nia bocznego i manewru w razie ataku; – znajomości procedur działania na punktach kontrolnych (w tym wzajem­nego ubezpieczania się); – znajomości zasad i sposobów przeszukiwania budynków, pojazdów, grot górskich i osób oraz postępowania z zatrzymanymi; – działań w wypadku wejścia w zasadzkę przeciwnika (w szkoleniu stoso­wano wielowariantowość sytuacji w działaniach zarówno przeciwnika, jak i pododdziałów własnych); – opanowania zasad i sposobów odpierania ataków typu complex na patrol, bazę; – odpierania ataku na patrole (konwoje) oraz kierowania ogniem drużyny, plutonu w walce (w tym manewru ogniem i sprzętem); – działań plutonu jako odwodu szybkiego reagowania (QRF, quick reaction forces); – współdziałania pododdziałów (grup zadaniowych) ze śmigłowcami, w tym procedury nawiązywania i utrzymywania łączności radiowej, wspólne strzelania (w tym wskazywanie celów); – znajomości procedur wezwania bezpośredniego wsparcia powietrznego (CAS, close air suport) oraz prośba o wsparcie ogniowe artylerii według procedur call for fire; – zdolności wykonywania zadań bojowych w górach w warunkach ogra­niczonej widoczności przy użyciu sprzętu noktowizyjnego, przetrwania w ekstremalnym środowisku, unikania (przeciwdziałania) przechwycenia przez przeciwnika, przeciwdziałania wykorzystaniu w przypadku schwy­tania, ucieczki z zamiarem połączenia z wojskami własnymi, bytowania w różnych warunkach pogodowych i terenowych; – działań w terenie wysokogórskim oraz we wrogo nastawionym środowi­sku, z elementami profesjonalnego przysposobienia medycznego i bojo­wego poszukiwania i ratownictwa (CSAR, combat search and rescue); – współdziałań z lotnictwem Wojsk Lądowych i Sił Powietrznych, podod­działami artylerii, w szczególności z zakresu wsparcia bezpośredniego; – znajomości taktyki działania sił antykoalicyjnych, w tym form i metod ataków terrorystycznych, a także dotyczących IED, samobójczych po­jazdów z improwizowanymi ładunkami wybuchowymi (SVBIED, suicide vehicle-borne improvised explosive device), zasadzek przeciwśmigłowco­wych, zasad i techniki organizowania zasadzek przez przeciwnika; – opanowania umiejętności do prowadzenia ognia z różnych postaw w dzień i w nocy z broni osobistej i pokładowej wozów bojowych oraz rzucania ręcznymi granatami bojowymi, strzelania z moździerzy LM-60D; – umiejętności prowadzenia ognia z etatowej broni strzeleckiej, w tym z po­jazdów do celów położonych powyżej i poniżej drogi marszu (na drogach górskich); prowadzenia ognia z pojazdów z miejsca i w ruchu w dzień i w nocy, strzelania sytuacyjnego, wynikającego z rodzaju wykonywanych zadań w rejonie operacji oraz kierowania ogniem do szczebla wzmocnio­nego plutonu. Bardzo istotne z punktu przygotowania do działań w Afganistanie były materiały otrzymywane od kierującego polskimi siłami Dowództwa Opera­cyjnego SZ. Plan udziału XI zmiany w operacji ISAF był dokumentem podsta­wowym w trakcie realizacji zadań. Miał on wielkie znaczenie w ostatniej fazie przygotowań, szczególnie dowództw i sztabów oraz elementów współpracu­jących i szkolących siły afgańskie i administrację. Natomiast w szkoleniu bo­jowym kopalnią wiedzy dla wszystkich uczestników były miesięczne Analizy okresowe taktyki przeciwnika i wojsk sojuszu opracowywane przez Oddział Wykorzystania Doświadczeń. Zawierały one: – dane dotyczące sytuacji ogólnej i taktyki działania (TTP, tactics, techniques, procedures); – wybrane przykłady działania przeciwnika poparte schematami i zdjęcia­mi, bardzo przydatne w szkoleniu; – analizę zdarzeń z udziałem polskich żołnierzy – jw.; – wnioski; W jednym z tych materiałów stwierdzono, że: W celu uniknięcia strat pododdziały odstępują od wykonania manewru i pości­gu za przeciwnikiem. Taktyka działania przyjęta przez pododdziały zmechanizo­wane nie jest w Afganistanie skuteczna, a obowiązujące ograniczenia skutecznie eliminują czynnik zaskoczenia czy możliwość wykonania niekonwencjonalnej odpowiedzi12. We wnioskach zasugerowano, aby „celem zwiększenia skuteczności wy­magane było przejście do realizacji zadań w takiej sytuacji w szyku pieszym i wykonanie manewru”. Jest to jeden z wielu przykładów wniosków, które uwzględniono w czasie szkolenia (inne dotyczyły m.in. zasad prowadzenia ognia, wsparcia artylerii itp.) i z powodzeniem stosowano w działaniach na terenie Afganistanu. 12 Analizy okresowe taktyki przeciwnika i wojsk sojuszu za wrzesień 2011 – materiał w zbiorach kancelarii 6 BPD. Choć za przygotowanie XI zmiany PKW odpowiadało Dowództwo Wojsk Lądowych, a bezpośrednio dowódca 6 BPD, to duży wpływ na ten proces miało Dowództwo Operacyjne SZ. Źródłem bezcennych informacji były dla kierowniczego personelu 6 BPD cotygodniowe wideokonferencje prowa­dzone pomiędzy dowódcą Dowództwa Operacyjnego SZ a dowódcą PKW wykonującym zadania w Afganistanie. W ich trakcie uczestnicy otrzymywali szczegółową wiedzę o sytuacji w rejonie misji oraz o wytycznych płynących z kraju, a także mogli zadawać pytania na nurtujące ich tematy. Uczestnictwo to było szczególnie istotne w końcowej fazie przygotowań, kiedy dokonywa­no przegrupowań sił, zmiany w dyslokacji i kiedy budowano nowe obiekty na przyjęcie XI zmiany. Istotne znaczenie w procesie przygotowań miały rekonesanse rejonu mi­sji. Żaden dokument nie jest w stanie odzwierciedlić sytuacji terenowej i at­mosfery misji tak jak bezpośredni pobyt. Pierwszy rekonesans odbył dowódca 6 BPD jeszcze w październiku 2011 roku. Było to w czasie rotacji IX i X zmiany PKW. Uczestniczył on wtedy w procesie przekazywania obowiązków, a tym sa­mym miał możliwość wysłuchania meldunków sytuacyjnych oraz zapoznania się z terenem i funkcjonowaniem baz. Kolejny rekonesans, w składzie: dowód­ca XI zmiany z kierowniczym personelem sztabu i ZB oraz przedstawicielami elementów zmiany formowanych poza 6 BPD – razem 19 osób, został przepro­wadzony od 14 do 25 listopada. Miał on istotne znaczenie dla dalszych przy­gotowań, gdyż w trakcie spotkania gen. bryg. Bogdana Tworkowskiego z do­wódcą RC-E MGen Johnem Cambellem został poinformowany o planowanych zmianach funkcjonowania sił w RC-E w okresie letnim 2012 roku. Przez aktyw­ność sił ISAF i ASB postanowiono trwale poszerzyć strefy bezpieczeństwa na południe od Kabulu, wzdłuż drogi HWy-1 oraz rozmieścić Brigade Combat Team Task Force Devil w południowej części prowincji Ghazni. Znalazło to odzwierciedlenie w sprawozdaniu po odbytym rekonesansie13. Zapisano tam również propozycje podjęcia niezbędnych do wykonania w kraju i rejonie ta­kich przedsięwzięć jak zmiany w zakresie użycia PKW, zaplanowanie nowej dyslokacji i przygotowanie infrastruktury czy dokonanie niezbędnych zmian organizacyjno-etatowych. Istotnym punktem w sprawozdaniu było wniosko­wanie o podjęcie niezbędnych działań w celu usprawnienia bezzałogowych samolotów rozpoznawczych (BSR) Orbiter. Ostatni rekonesans dużej grupy oficerów reprezentujących wszystkie zasadnicze elementy XI zmiany odbył się w styczniu 2012 roku. Był on ukierunkowany na zapoznanie się z bieżącą sytuacją, oczekującymi zadaniami oraz rotacją niezwykle ważną dla osób bez­pośrednio zajmujących się problemami organizacyjnymi, bezpieczeństwem, transportem i przejmowaniem odpowiedzialności od X zmiany. 13 Sprawozdanie z rekonesansu w rejonie operacji XI zmiany – dokument w kancelarii 6 BPD. Dowództwo XI zmiany w okresie przygotowawczym uczestniczyło w wie­lu różnych przedsięwzięciach, które dawały możliwość pogłębiania wiedzy, umiejętności oraz zdolności kierowania podległymi siłami i współpracy z partnerami. Jednym z takich przedsięwzięć zagranicznych był udział do­wódcy i kierowniczego personelu w konferencji przygotowawczej do objęcia dowodzenia Regionem Wschód w Afganistanie przez amerykańską 1 Dywizję Piechoty (1 ID, 1st Infantry Division) z siedzibą w Fort Riley w Kansas14. Uczest­nicy konferencji, dzięki transmisjom wideo z ISAF oraz wystąpieniom przy­byłych z Afganistanu przedstawicieli różnych instytucji i dowództw operacji, wzbogacili swoją wiedzę, a także mieli możliwość zapoznania się z planami działania nowego dowództwa, poznania się, wymiany informacji i nawiąza­nia kontaktów. Był to również pierwszy kontakt z amerykańskim zespołem wchodzącym w skład XI zmiany ze składu Gwardii Narodowej (United States National Guard) stanu Illinois. Jednostki formujące poszczególne zmiany wykorzystywały poligonową bazę szkoleniową i własne obiekty garnizonowe. Stopień przygotowania tych obiektów był zróżnicowany. Od czasu zaangażowania Sił Zbrojnych RP w ope­racje wojskowe w Afganistanie, jak również w Iraku, nie utworzono jednego (centralnego) wyspecjalizowanego ośrodka poza granicami państwa, przy­sposabiającego wojsko do potrzeb operacji i który funkcjonowałby jako wy­brane miejsce poligonowych ćwiczeń. W konsekwencji wysiłek był rozproszo­ny. Obiekty infrastruktury odzwierciedlające sytuację teatru działań powstały w ograniczonym zakresie i tylko w niektórych ośrodkach. Tworząc trwałe obiek­ty szkoleniowe, skupiono się na budowie elementów baz (camp). Obiekty te po­wstały w Drawsku, Wędrzynie, Żaganiu-Świętoszowie i Kielcach. Nie utworzono i nie dostosowano obiektów do przeprowadzania akcji treningowych w terenie zurbanizowanym, charakterystycznym dla rejonu prowadzonej operacji. Wyko­nano kilka obiektów tymczasowych, które nie odzwierciedlały warunków pa­nujących w rejonie operacji (ośrodki w Żaganiu i Orzyszu)15. Kulminacyjny okres przygotowań i oceny zdolności do realizacji zadań przypadł na luty. Ponad 1100 spadochroniarzy kierowanych do PSZ brało udział w tym poligonie. Było to ostatnie tak kompleksowe sprawdzenie go­towości bojowej przed wyjazdem do Afganistanu. W ośrodkach poligono­wych w Wędrzynie i Żaganiu odbywały się ostatnie przygotowania wyjazdu XI zmiany PKW do Afganistanu. Wyszkolenie ogniowe, taktyczne, specjali­styczne oraz zasady i procedury działania to przykładowe obszary, na których szkoliły się ZB „A” i „B” wraz z dowództwem i sztabem. Podczas zajęć żołnierze 14 Zmiana dowodzenia na szczeblu RC-E nastąpiła bezpośrednio po przyjęciu odpowie­dzialności przez XI zmianę. 15 Doświadczenia z zaangażowania Polski w operacje wojskowe w Islamskiej Republice Afga­nistanu w latach 2002–2014, red. R. Reczkowski, Bydgoszcz 2016, s. 41–42. wykorzystywali ponad 180 jednostek sprzętu – KTO Rosomak, wielozadanio­we pojazdy kołowe o wysokiej mobilności (HMMWV, high-mobility multipur­pose wheeled vehicle) i inne pojazdy wojskowe. Fotografia 1. Ćwiczenie reakcji na ostrzał artyleryjski bazy (jak można zobaczyć na fotografii, infrastruktura szkoleniowa nie odpowiadała afgańskim realiom) Źródło: ze zbiorów autora. Rysunek 5. Okresy szkolenia poligonowego elementów XI zmiany ze składu 6 BPD 6 BRyGADA POWIETRZNODESANTOWA IM. GEN. BRyG. S.F. SOSABOWSKIEGO Szkolenia poligonowe Szkolenie poligonowe OSPWL Żagań 29.08–16.09.2011 Szkolenie poligonowe OSPWL Żagań 2.11–2.12.2011 2011 Szkolenie OSPG JODŁA 25.10–16.11.2011 Szkolenie poligonowe OSPWL Żagań 23.01–2.03.2012 Szkolenie poligonowe OSPWL Węgrzyn 23.01–2.03.2012 2012 Szkolenie OSPG JODŁA 4–17.03.2012 Źródło: opracowanie własne. Fotografia 2. Szkolenie XI zmiany z wykorzystaniem KTO Rosomak Źródło: ze zbiorów autora. Kulminacyjnym punktem przygotowań polskich żołnierzy do misji w Afga­nistanie była certyfikacja zgrupowań bojowych i przydzielonych im kom­ponentów. Odbyła się ona podczas ćwiczeń pod kryptonimem Pantera-12. W tym samym czasie do ćwiczących spadochroniarzy dołączyło 17 członków zespołu Bilateral Embedded Staff Team Alfa 9 (BEST A9)16, aby uczestniczyć w szkoleniu poligonowym. Wspólnie z dowództwem oraz sztabami PSZ i ZB „A” i „B” przygotowywali się do służby w ramach XI zmiany PKW w Afganistanie. Głównym zadaniem zespołu BEST było wsparcie polskiego kontyngentu w koordynacji wykony­wania zadań z amerykańskim RC-E ISAF. Było to niezbędne dla obustronnego zrozumienia wszystkich procedur operacyjnych na każdym etapie operacji wsparcia ASB w prowincji Ghazni. Tygodnie na poligonach w Żaganiu i Wędrzynie przebiegały pod zna­kiem wzmożonej aktywności ćwiczących wojsk. Jednocześnie dokonywano certyfikacji kompanii zmotoryzowanych i grupy rozpoznawczej. Każdy etap szkolenia wojska poddawany był ocenie poziomu wyszkolenia oraz zgrania żołnierzy i pododdziałów, którego efektem jest zdolność do dalszych dzia­łań. Sprawdzeniu podlegały umiejętności strzeleckie i taktyczne żołnierzy oraz koordynacja tych działań przez pododdziały w zakresie stosowania 16 Zgodnie z porozumieniem szef Zespołu Armii Stanów Zjednoczonych zajmował w PKW stanowisko zastępcy dowódcy PKW. technik operacyjnych, tj. patrolowania, konwojowania, obrony bazy, organi­zowania tymczasowych punktów kontrolnych, przygotowania i prowadze­nia rozmów ze starszyzną plemienną (tzw. shura) oraz znajomość procedur wzywania wsparcia z pola walki. Ponadto oceniano działanie poszczegól­nych komórek sztabowych w procesie przygotowania i prowadzenia ope­racji z wojskami oraz skuteczność współdziałania wszystkich zaangażowa­nych w rejonie działań elementów kinetycznych i niekinetycznych. W przy­padku przedmisyjnego szkolenia ważne było zachowanie jak największego realizmu przyszłych działań, dlatego też w scenariusz certyfikacji wprowa­dzono elementy, które miały na celu sprawdzenie dotychczas ćwiczonych zagadnień, ale tym razem w warunkach wykreowanego stresu bojowego. Celem była ocena skuteczności reagowania żołnierzy i dowódców na różne­go rodzaju sytuacje alarmowe mogące wystąpić na realnym polu walki, np. wejście w zasadzkę i wyjście z niej, działanie w strefie skażonej, ewakuacja rannych, wzywanie wsparcia. 10 lutego 2012 roku, zgodnie z harmonogramem przygotowań, dowódca XI zmiany gen. bryg. Bogdan Tworkowski złożył dowódcy Wojsk Lądowych pisemny meldunek o sformowaniu XI zmiany PKW Afganistan17. Jedynym ne­gatywnym punktem było nieprzyjęcie do sekcji koordynacji BSR i klucza BSR średniego zasięgu ze względu na brak środków, co wynikało z niewywiązania się z umowy firmy Aeronauticus z Izraela. Ankietowani za najbardziej wartościowe uznali szkolenia w następują­cych miejscach: ośrodki szkolenia poligonowego – 72,4%; ośrodki i centra szkoleniowe – 22,4%; macierzysta jednostka wojskowa – 11,2%; inne placów­ki – 3,1%. Ośrodki szkolenia poligonowego wybierano najczęściej, ponieważ ćwiczenia realizowane w ich obrębie pozwalały na zgranie się żołnierzy w sy­tuacjach zbliżonych do realnie występujących podczas misji (Wykres 8). Ostatnim elementem przygotowań do wykonania powierzonego zada­nia była ocena zdolności do dowodzenia i kierowania XI zmianą PKW Afga­nistan przez jej dowództwo i sztab. Od 7 marca spadochroniarze z 6 BPD przygotowywali się w Kielcach do decydującego egzaminu przed wyjaz­dem w ramach XI zmiany (ćwiczenia pod kryptonimem Bagram XI). Po raz jedenasty żołnierze wchodzący w skład PSZ przechodzili ostatni etap wery­fikacji osiągnięcia gotowości do przejęcia odpowiedzialności za afgańską prowincję Ghazni w Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych w Kiel­cach. Tym razem certyfikacji poddane zostało dowództwo i sztab wraz z do­wódcą 6 BPD i jednocześnie dowódcą PKW w Afganistanie gen. bryg. Bog­danem Tworkowskim. Zespołowi kierownictwa ćwiczeń przewodniczył do­wódca 2 Korpusu Zmechanizowanego z Krakowa gen. dyw. Jerzy Biziewski, 17 Meldunek znajduje się w dokumentacji XI zmiany– kancelaria 6 BPD. a przedstawicielem dowódcy operacyjnego był gen. dyw. Bogusław Samol. Blisko 200 żołnierzy dowództwa i sztabu PSZ zostało poddanych certyfika­cji, która zakończyła się 15 marca. W trakcie ćwiczeń sprawdzeniu podda­na była gotowość szkolących się sił do przejęcia strefy odpowiedzialności w Afganistanie podczas letniej XI zmiany. W tym samym czasie krótką wizy­tę złożył przygotowujący się do objęcia obowiązków dowódcy RC-E MGen William C. Mayville Jr., ówczesny dowódca 1 ID. Amerykański generał odbył spotkanie z dowódcą XI zmiany, a następnie z kierowniczym personelem, informując ich o aktualnej sytuacji oraz przyjmując meldunki o stanie wy­szkolenia i gotowości bojowej. Wykres 8. Wybory najbardziej wartościowego miejsca prowadzenia przygotowań do misji 80 60 procent 40 20 0 Źródło: opracowanie własne. Ćwiczenie Bagram XI wykazało bardzo dobre przygotowanie żołnierzy i pozwoliło uzyskać wymagany do wyjazdu certyfikat. Jedyne zastrzeżenia, które wnosił przedstawiciel dowódcy operacyjnego SZ, dotyczyło niepełnej obsady etatowej ćwiczących. Biorąc pod uwagę przyczynę – w terminie przy­spieszonym rozpoczęto rotację i ludzie ci byli już w Afganistanie – nie wpły­nęło to na końcową ocenę. Natomiast dla samego dowódcy PKW ćwiczenie ukazało problem w dowodzeniu w jednym ze zgrupowań bojowych. Wpły­nęło to na decyzję o zmianie dowódcy. Przełożeni przychylili się do wniosku, a zasoby personalne 6 BPD pozwoliły wyznaczyć błyskawicznie doświadczo­nego i przygotowanego oficera, który w warunkach afgańskich dowodził na najwyższym poziomie. Zakończony certyfikacją dowództwa i sztabu PKW proces szkolenia był intensywny i przeplatamy różnego rodzaju utrudnieniami, np. zmianami w etatach, problemami ze sprzętem i środkami materiałowymi czy brakiem amunicji do karabinów snajperskich. Trzeba podkreślić, że przysposabiano wojsko w całkowicie odmiennych warunkach klimatycznych od tych panują­cych w Afganistanie. Według 19,4% ankietowanych okres szkolenia drużyny był najważniej­szy, 42,9% żołnierzy uznało za najistotniejszy okres szkolenia plutonowego, 13,3% osób – okres kompanii, natomiast 24,5% respondentów twierdziło, że najważniejszy był okres szkolenia zgrupowania bojowego (Wykres 9). Najliczniejsza grupa żołnierzy uznała okres szkolenia plutonowego za kluczowy, ponieważ większość zadań podczas misji była realizowana w skła­dzie plutonowym. Większość ankietowanych, których staż służby przekraczał 15 lat (55,6%), uznała, że okres szkolenia zgrupowania bojowego był najbar­dziej przydatny, natomiast wśród pozostałych respondentów najwyższy od­setek stanowiły osoby twierdzące, że najważniejszym etapem przygotowania był okres szkolenia plutonu. Staż służby istotnie wpływał na opinię żołnierzy dotyczącą najbardziej przydatnego okresu szkolenia, co potwierdzają warto­ści testu chi-kwadrat (X2 = 17,753; p = 0,007) (Tabela 1). Zrealizowane zadania szkoleniowe znalazły podsumowanie w wywiadzie eksperckim zastępcy szefa Wojsk Aeromobilnych: „Proces szkolenia przygo­towawczego został całkowicie zrealizowany, co znalazło odzwierciedlenie w ocenach końcowych uzyskanych w ramach certyfikacji”18. Całość przygotowań XI zmiany PKW w przedstawionych trzech fazach przebiegła sprawnie i na wysokim poziomie. Według 28,6% ankietowanych zadania organizacyjno-szkoleniowe związane z przygotowaniem XI zmiany zostały w pełni zrealizowane, 66,3% żołnierzy uważało, że zadania zrealizowa­no w zdecydowanej większości, jedynie 4,1% osób uznało, że szkolenia prze­prowadzono wybiórczo, natomiast 1% respondentów uznał, że opisywane zadania wykonano powierzchownie (Wykres 10). Ankietowani, oceniając działania organizacyjno-szkoleniowe, wskazali, że liczba szkoleń poligonowych oraz strzelań dynamicznych powinna być więk­sza, natomiast biurokracja i szkolenia BHP mogły być ograniczone. Faza czwarta przygotowań, której celem było osiągnięcie gotowości do przemieszczenia XI zmiany PKW Afganistan i przemieszczenie w rejon ope­racji, rozpoczęła się 6 marca 2012 roku, czyli prawie miesiąc wcześniej niż 18 Wywiad ekspercki przeprowadzony z płk. Wiesławem Kałkowskim, zastępcą szefa Wojsk Aeromobilnych. w pierwotnym harmonogramie przygotowań. Na przyspieszenie przygoto­wań wpłynęła zmieniająca się sytuacja w rejonie odpowiedzialności i plany ofensywy przeciwko talibom, w związku z tym osiągnięcie pełnej gotowości do działania przez XI zmianę stało się konieczne przed rozpoczęciem operacji. W pierwszej grupie, zgodnie z przyjętymi zasadami, w rejon misji udali się przede wszystkim żołnierze i pracownicy Narodowego Elementu Wsparcia (NSE, National Support Element), aby dokonać przejęcia mienia i wykonać niezbędne rozliczenia według zasad krajowych oraz zgodnie z porozumie­niami polsko-amerykańskimi, co wymagało odpowiedniego czasu. 23 marca na krakowskim Rynku Głównym w obecności ministra obrony narodowej uro­czyście pożegnano żołnierzy XI zmiany PKW. Tabela 1. Odpowiedzi ankietowanych dotyczące najbardziej wartościowego okresu szkolenia realizowanego w ramach przygotowań w zależności od stażu służby w czasie XI zmiany Staż służby w czasie XI zmiany (w latach) Do 5 6–15 Powyżej 15 Który z okresów szkolenia realizo­wanego w ramach przygotowań uznaje Pan/Pani za najbar­dziej wartościowy? Okres szkolenia drużyny (obsługi, załogi) Liczebność 5 14 0 Procent ze zmiennej w wierszu 26,3% 73,7% 0% Procent ze zmiennej w kolumnie 20,0% 25,5% 0% Okres szkolenia plutonu Liczebność 13 24 5 Procent ze zmiennej w wierszu 31,0% 57,1% 11,9% Procent ze zmiennej w kolumnie 52,0% 43,6% 27,8% Okres szkolenia kompanii Liczebność 5 5 3 Procent ze zmiennej w wierszu 38,5% 38,5% 23,1% Procent ze zmiennej w kolumnie 20,0% 9,1% 16,7% Okres szkolenia zgrupo­wania bojowego Liczebność 2 12 10 Procent ze zmiennej w wierszu 8,3% 50,0% 41,7% Procent ze zmiennej w kolumnie 8,0% 21,8% 55,6% Test niezależności chi-kwadrat X2 = 17,753; p = 0,007 Źródło: opracowanie własne. Wykres 9. Wybory najbardziej wartościowego okresu przygotowań drużyny (obsługi, plutonu kompanii zgrupowania załogi) bojowego Źródło: opracowanie własne. Wykres 10. Oceny ankietowanych dotyczące wykonania zadań organizacyjno-szkoleniowych W pełni / bardzo dobrze dobrze Źródło: opracowanie własne. Fotografia 3. Minister Tomasz Siemoniak w obecności najważniejszych dowódców Sił Zbrojnych RP oraz władz lokalnych żegna żołnierzy XI zmiany PKW w Krakowie Źródło: ze zbiorów autora. Kolejne grupy zmieniały się zgodnie z opracowanym na wyższych szcze­blach dowodzenia harmonogramem, nadzorowane przez specjalne zespoły ds. monitorowania rotacji. Wyloty samolotami czarterowanymi strony ame­rykańskiej odbywały się z lotnisk najbliższych dyslokacji jednostek, organi­zujących podstawowe elementy na lotnisku Manas w Kirgistanie, a stamtąd lotnictwem wojskowym Stanów Zjednoczonych do Afganistanu. Dowódca XI zmiany wraz z grupą dowodzenia przegrupował się z wojsko­wego lotniska w Balicach koło Krakowa samolotem C-130 Sił Powietrznych RP bezpośrednio na lotnisko w bazie Bagram w Afganistanie 26 marca. Wnioski 1. Wyznaczenie związku taktycznego o wysokim stopniu ukompletowania oraz ułatwiającej zadanie strukturze organizacyjnej i dysponującej boga­tym zasobem doświadczonych żołnierzy wszystkich szczebli gwarantuje sprawne i na wysokim poziomie przygotowanie do realizacji zadań poza granicami kraju19. 2. Zakres i sposób prowadzenia badań medycznych komplikował proces przygotowywania XI zmiany. Wskazane jest tworzenie specjalnej komisji lekarskiej oraz przeanalizowanie zakresu badań. 3. W procesie przygotowania niezbędne jest szkolenie w warunkach zbliżo­nych do tych w rejonie misji. W przypadku długotrwałych misji, jak miało to miejsce w Afganistanie, niezbędne byłoby stworzenie do celów szkole­niowych typowego rejonu zurbanizowanego oraz zwiększenie wymiaru szkolenia w terenie górskim. Fotografia 4. Kierownictwo MON oraz władze miasta Krakowa żegnają żołnierzy XI zmiany 4. Biorąc pod uwagę profil działania 6 BPD i zadanie, jakie miała realizo­wać w Afganistanie, przeznaczono zbyt mało czasu na współdziałanie z lotnictwem. Ponadto kadrowa „gospodarka rabunkowa” prowadzona przez przełożonych na korzyść wcześniejszych zmian spowodowała braki specjalistów taktycznych zespołów kontroli obszaru powietrzne­go (TZKOP), w której to dziedzinie brygada była przodująca w wojskach lądowych. 5. Priorytetowe traktowanie przygotowań przez przełożonych oraz uwa­runkowania 6 BPD były podstawą do pełnego zrealizowania właściwie opracowanego programu szkolenia i osiągnięcia postawionych w rozka­zach celów. 6. Dzięki pełnej realizacji Rozkazu dowódcy 6 BPD oraz Programu szkolenia udało się przygotować 6 BPD do XI zmiany PKW w Islamskiej Republice Afganistanu na wysokim poziomie oraz ukierunkować proces przygoto­wań całości zmiany20. W realizowanym systemie przygotowań ważne jest, by nie trzymać się sztywnych reguł programu, co jest dozwolone, ale do­stosowywać problematykę do potrzeb. 19 Znajduje to odzwierciedlenie w wynikach badań oraz wywiadach ekspertów. 20 Znajduje to potwierdzenie w: J. Wyłupek, Przygotowanie komponentu wojsk lądowych do udziału w operacjach reagowania kryzysowego poza granicami kraju, Warszawa 2015, s. 144–147. Rozdział 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD Sytuacja polityczna w całym Afganistanie pozostawała niestabilna. Głów­nym problemem było to, że władze kraju, z prezydentem Hamidem Karzajem na czele, nie sprawowały rzeczywistej kontroli nad państwem. Powodem ta­kiego stanu rzeczy był m.in. brak powszechnego poparcia dla rządu, zacofa­nie kraju, słaba kondycja ASB i utrzymujący się opór rebeliantów otrzymują­cych wsparcie z terytorium Pakistanu. Rysunek 6. Podział Afganistanu na Dowództwa Regionalne ISAF DOWóDZTWO OPERACyJNE SIŁ ZBROJNyCH InteRnAtIonAl SecURIty ASSIStAnce FoRce (ISAF) ISAF – 48 państw 132 500 żołnierzy 74 400 9500 4645 4000 2500 2453 6 Dowództw Regionalnych (Reggional Command – RC) Dane z 10.09.2012 Źródło: Prezentacja dowódcy operacyjnego z 24 czerwca 2013 roku: „Aktualne i perspekty­wiczne misje poza granicami państwa”. Powszechna korupcja utrudniała wprowadzanie reform, obniżała zaufa­nie do rządu i jego przedstawicieli. W samej prowincji Ghazni w okresie funk­cjonowania XI zmiany sytuacja nie uległa diametralnej zmianie. Działo się tak pomimo widocznych rezultatów odbudowy w sferze infrastrukturalnej oraz zwiększenia efektywności działania i stopnia wyszkolenia ASB. Problemem był rządowy szczebel administracji, działający w sposób scentralizowany, w odizolowaniu od odpowiedników strukturalnych w prowincji, co z kolei wpływało negatywnie na realizację zadań na poziomie dystryktów. Podobnie przedstawiała się sytuacja militarna, która w prowincji Ghazni nie uległa istotnej poprawie, głównie z powodu działalności rebeliantów wspieranych przez część Pasztunów, wrogo nastawionych wobec władz centralnych i lokalnych. Największa aktywność rebeliantów miała miejsce w dystryktach położonych przy głównych drogach. Przeciwnik skupiał swo­ją działalność na atakach IED na konwoje i patrole sił koalicyjnych oraz na przedstawicieli władz lokalnych, prowadząc równocześnie działalność propa­gandową w meczetach, madrasach, szkołach publicznych czy doraźnie orga­nizowanych (często pod przymusem) spotkaniach. Metody działania były cią­gle modyfikowane celem zadania jak największych strat i osiągnięcia dużego efektu propagandowego. Fotografia 5. Widok z lotu ptaka na górzyste obszary Afganistanu (warunki terenowe sprzyjały rebeliantom) Źródło: ze zbiorów autora. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD Fotografia 6. Warunki terenowe Afganistanu, w tym prowincji Ghazni, sprzyjały działaniom rebeliantów Źródło: ze zbiorów autora. Wobec tego, że osiągane efekty działań koalicyjnych w Afganistanie były mniejsze, niż oczekiwano, a sytuacja stawała się coraz bardziej niebezpiecz­na, przed rozpoczęciem procesu wycofywania Dowództwo ISAF zdecydowa­ło o przeprowadzeniu w sezonie letnim 2012 roku kolejnej operacji przeciw rebeliantom. Zgodnie z planem operacji ISAF 7 kwietnia 2012 roku w Afga­nistanie dokonano zmian rejonów odpowiedzialności. Od tamtej pory PKW realizował zadania w północnych dystryktach prowincji Ghazni. W tym czasie strefa odpowiedzialności PSZ obejmowała dziewięć dystryktów: Nawor, Ajiri­stan, Rashidan, Jaghato, Waghez, Ghazni, Zana Khan, Khwaja Omari i Kogha­ni. Dystrykty w południowej części prowincji, decyzją dowództwa ISAF, zosta­ły przydzielone pod kontrolę amerykańskich sił zadaniowych (BCT, brigade combat team) z 82 Dywizji Powietrznodesantowej (82nd Airborne Division). Wraz ze zmianą dyslokacji PKW bazy Warrior, Aryana i Giro również zostały przekazane wojskom amerykańskim. Polski Kontyngent Wojskowy był roz­mieszczony w bazach Ghazni i Waghez, co dawało dowódcy możliwość uży­cia na mniejszym obszarze większej liczby sił. Prezydent Afganistanu, chcąc podkreślić swoją władzę i niezależność, a tym samym zyskać przychylność rodaków w zbliżających się wyborach, na­kreślił i opublikował w 2010 roku ramy prawne funkcjonowania sił ISAF, zwa­ne potocznie prawami Karzaja, które stanowiły, że: – w czasie operacji konieczna była zgoda dowódcy ISAF na aresztowanie, zatrzymanie i przesłuchiwanie byłych lub obecnych członków rządu; – przeszukania należało koordynować z działaniami lokalnych władz oraz przywódców plemiennych; – należało zapewniać zwrot mienia i dokumentów zatrzymanych podczas przeszukania, z wyjątkiem sytuacji, gdy przeszukiwany jest zatrzymany, a materiały stanowią dowód w sprawie; – żołnierze prowadzący przeszukania musieli być przeszkoleni z zakresu lo­kalnych zwyczajów i panujących zasad; – dokonujący przeszukania przed wejściem mieli pukać do drzwi, aby uzy­skać celu zgodę na wejście, zamiast stosować wejście siłowe; – należało unikać skuwania i wiązania rąk, chyba że było to konieczne; – podczas prowadzenia operacji niskiego ryzyka należało zwrócić się o udo-stępnienie pomieszczenia i wyjaśnić powód przeszukania; – zabronione było prowadzenie przeszukiwań nocą; – zapewniono fundusz na pokrycie strat i szkód wyrządzonych podczas działań; – operacje zatrzymań należało prowadzić rozważnie. Rysunek 7. Rejon odpowiedzialności XI zmiany PKW POLSKI KONTyNGENT WOJSKOWy ReJon odPoWIedzIAlnoścI XI zmIAny obszar ok. 9,2 tys. km2 (woj. opolskie ok. 9,4 tys. km2) ludność ok. 275 tys. mieszkańców (m. Gydnia ok. 250 tys. mieszkańców) osiem dystryktów: 1. Ghazni, 2. Waghez, 3. Jaghato, 4. Khogani, 4. Khwaja omari, 6 Rashidan, 7. nawur, 8. Arijistan Źródło: opracowanie własne. Prawa Karzaja znacznie utrudniły i ograniczyły siłom koalicyjnym, w tym PKW, prowadzenie operacji. Konieczność współdziałania z ASB narażała operacje na niepowodzenie lub czasami stanowiła zagrożenie dla sił koali­cji ze względu na „przecieki” informacji. Formalnie w zbliżonej formie ramy 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD działania żołnierzy ISAF regulowała tzw. dyrektywa taktyczna (COMISAF tac­tical directive), czyli wytyczne dowódcy ISAF, amerykańskiego gen. Davida McKiernana z 30 października 2008 roku. Najważniejsze punkty dyrektywy to: – siły ISAF są w Afganistanie by wygrać, ale zwycięstwo ISAF to zwycięstwo Afganistanu, polegające na tym, że ludzie są bezpieczni, cieszą się ze swo­body przemieszczania się, efektywnego rządu i przejrzystości władzy oraz rozwoju ekonomicznego; – wszystkie działania ISAF muszą być czynione dla dobra Afganistanu; – aby zapewnić społeczeństwu bezpieczeństwo, konieczne jest kontynu­owanie walki z rebeliantami wraz z Afgańskimi Narodowymi Siłami Bez­pieczeństwa (ANSF, Afghan National Security Forces); – wszystkie działania, sposoby i środki stosowane w walce z rebeliantami muszą być realizowane w celu zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa ludności Afganistanu, co ma odbudować zaufanie do jego władz; – działania należy prowadzić wspólnie z ANSF oraz rozszerzać ich wpływy i zakres działania. Działania wykonywane samodzielnie przez ISAF powin­ny należeć do rzadkości. Zarówno te, które są realizowane na polu walki, jak i poza nim, są jednakowo ważne dla osiągnięcia sukcesu; – kluczowe znaczenie w działaniach sił koalicji ma szacunek ISAF do afgań­skiej kultury, religii, tradycji i zwyczajów; – w czasie działań (w przypadku zagrożenia lub w czasie operacji) wszelkie przeszukania afgańskich domów, meczetów, miejsc kultu religijnego lub kulturalnego mają być realizowane przez siły afgańskie; – w celu zminimalizowania strat wśród ludności cywilnej należy umiejętnie dobierać siły i środki oraz ostrzegać o działaniach, aby nie doszło do strat wśród niewinnych osób; – za każdym razem, gdy dojdzie do strat wśród ludności cywilnej, będą prowadzone dochodzenia, a władze lokalne i ludność będą informowani o ich efektach1. Zasady użycia siły (ROE, rules of engagement) dla misji ISAF zostały ustalone przez naczelnego dowódcę NATO w Europie (SACEUR, Supreme Allied Com­mander Europe) i były efektem pracy organizacji międzynarodowych, jednak zgodnie z polskim prawem muszą one zostać usankcjonowane stosownym aktem prawnym w kraju. Po doświadczeniach z Nangar Khel w 2007 roku, kiedy to żołnierze z 6 BPD po ostrzale wioski afgańskiej (sześć osób zginęło, a trzy zostały ranne) zostali oskarżeni o popełnienie zbrodni wojennej, był to szczególnie ważny problem. Brak precyzyjnych określeń, które utrudniały działanie polskim żołnierzom także w Iraku, został rozwiązany w 2010 roku przez Sejm RP, który uchwalił ustawę określającą te zasady. Wprowadziła W trakcie XI zmiany obowiązywała COMISAF Tactical Directive, version 3, 7.07.2011. ona bardzo istotne zapisy dotyczące kwestii stosowania środków przymusu bezpośredniego, broni i innego uzbrojenia przez żołnierzy pełniących służ­ bę w jednostkach wojskowych poza granicami kraju. Od tamtej pory żołnie­ rze mieli prawo użycia przymusu bezpośredniego i dozwolonej przez mię­ dzynarodowe prawo wojenne broni i innego uzbrojenia w następujących sytuacjach: 1) w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdro­wie lub wolność osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmie­rzającym bezpośrednio do takiego zamachu; 2) przeciwko osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmia­stowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, które­go użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności osoby; 3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń żoł­nierzowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni; 4) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jednostkę wojskową polską lub sojuszniczą; 5) w celu odparcia niebezpiecznego, bezpośredniego, gwałtownego zama­chu na obiekty i urządzenia ważne dla polskich Sił Zbrojnych; 6) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpo­średnie zagrożenie życia, zdrowia lub wolności osoby; 7) w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której stosowanie środków przymusu bezpośredniego, użycie broni i innego uzbrojenia było dopusz­czalne w przypadkach określonych w pkt 1–5; 8) w celu ujęcia osoby, o której mowa w pkt 1–3 i 6, jeżeli schroniła się w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, których użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności osoby; 9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, jeżeli: a) istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba zatrzymana może użyć broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia, b) zatrzymanie nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia czynów, o których mowa w pkt 1–72. Ustawa z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obro­ny Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 240, poz. 1601) oraz Zarządzenie nr Z-5/MON Ministra Obrony Narodowej z 29 marca 2011 r. w sprawie użycia środków przymusu bezpośredniego, broni i innego uzbrojenia oraz sposobu i trybu dokumentowania oraz meldowania o ich zastosowaniu przez żołnierzy PKW w Islamskiej Republice Afganistanu. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD Bardzo przydatne w procesie szkolenia, później doskonalenia i wyjaśnia­nia zasad użycia siły, były materiały Dowództwa Operacyjnego: Plan udziału XI zmiany PKW Afganistan w operacji ISAF3, Zasady użycia siły (Rules of Enga­gement)4 oraz tzw. Karta żołnierza, zawierająca zadania żołnierza w ISAF, ge­neralne zasady użycia siły oraz szczególne zasady otwarcia ognia. Ten ostatni w specjalnie opracowanej wersji kieszonkowej był obowiązkowym dokumen­tem na wyposażeniu każdego żołnierza kontyngentu. Same zasady ROE były bardzo dobrze znane, przestrzegane i akceptowane przez spadochroniarzy 6 BPD – uczestników XI zmiany, co potwierdziły wyniki badań. Według 79,8% badanych zasady użycia siły dla PKW w Afganistanie były wystarczające dla sytuacji w rejonie działania, 7,1% żołnierzy twierdziło, że były one zbyt szerokie i powinny ograniczać się do prawa samoobrony, na­tomiast 13,1% respondentów uważało, że opisywane zasady były zawężo­ne. Według osób twierdzących, że zasady użycia broni były zbyt zawężone w przypadku zagrożenia lub ataku, żołnierz powinien mieć możliwość użycia siły, a także powinno zostać zniesione stopniowanie siły ognia (Wykres 11). Wykres 11. Ocena zasad użycia siły (ROE) dla PKW Afganistan Były wystarczające Były zbyt szerokie Były zawężone dla sytuacji i powinny ograniczać się w rejonie działania do prawa do samoobrony procent Źródło: opracowanie własne. 3 Dokument z kancelarii niejawnej 6 BPD. 4 Tamże, załącznik nr 4 ww. dokumentu. W trakcie prowadzonych działań uczestnicy XI zmiany zmuszeni byli wie­lokrotnie używać wszystkich typów posiadanej broni (ręcznej, pokładowej wozów bojowych i śmigłowców oraz artylerii), ale nie stwierdzono żadnego przypadku niezgodnego z ROE. Podstawą funkcjonowania XI zmiany były dokumenty Dowództwa Ope­racyjnego SZ. Szczegółowy zakres działania5 określał, że PKW ma realizować misję o charakterze stabilizacyjno-szkoleniowym w celu: – utrzymania bezpieczeństwa i swobody manewru w rejonie odpowie­dzialności; – wspierania działalności władz lokalnych, doradztwa i szkolenia ASB; – zapewnienia bezpieczeństwa wojsk własnych oraz pomocy w obszarze odbudowy państwa i niesienia pomocy humanitarnej. Do głównych zadań PKW w Islamskiej Republice Afganistanu należało: – wspieranie rządu afgańskiego w jego wysiłkach na rzecz utrzymania porządku publicznego i bezpieczeństwa, w tym zapewnienie swobody manewru wzdłuż szlaków komunikacyjnych i korytarzy ekonomicznych, prowadzenie działań kinetycznych w celu obniżenia zdolności bojowej rebeliantów; – udzielanie pomocy w odbudowie i tworzeniu w Afganistanie stabilnych struktur państwowych, zapewniających przestrzeganie praw człowieka, w tym działania na rzecz wzmocnienia efektywności władz przez działal­ność Zespołu Odbudowy Prowincji (PRT, Provincial Reconstruction Team) i CIMIC oraz działania niekinetyczne i informacyjne; – wspieranie wysiłków władz afgańskich na rzecz poprawy sytuacji gospo­darczej kraju i uzyskania społecznej akceptacji dla demokratycznie wybra­nego rządu. Kolejnym podstawowym dokumentem był wspomniany Plan udziału XI zmiany, który z 35 załącznikami dawał podstawy do uregulowania wszystkich dziedzin funkcjonowania PKW oraz precyzował rolę, zadania i podległość po­szczególnych komponentów. W ramach PKW Afganistan dowódca operacyj­ny SZ sprawował w imieniu szefa Sztabu Generalnego WP władzę narodową nad PKW, współdziałając w tym zakresie z Dowództwem ISAF w Kabulu oraz Joint Force Command (JFC) w Brunssum. Dowodzenie operacyjne na teatrze działań wojennych sprawował dowódca PKW w odniesieniu do dowódców zgrupowań bojowych oraz pozostałych podległych elementów kontyngentu zgodnie ze strukturą organizacyjną zmiany PKW (nie dotyczyło to elementów Wojsk Specjalnych). Elementy Wojsk Specjalnych były dowodzone przez do­wódcę ISAF SOF (Special Operations Forces), który realizował część swoich zadań na korzyść dowódcy PKW i dowódcy RC-E. Dowodzenie taktyczne nad Dokument znajduje się w zbiorach kancelarii niejawnej 6 BPD. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD dowódcą PKW w ramach operacji ISAF sprawował dowódca RC-E. Główne zadania według Planu udziału XI zmiany powinny być realizowane zgodnie z trzema liniami operacyjnymi (LO) oraz działaniami informacyjnymi wspiera-jącymi działania poszczególnych LO: LO – bezpieczeństwo: – zapewnienie bezpieczeństwa i swobody manewru na głównych szlakach komunikacyjnych w prowincji Ghazni; – zapewnienie bezpieczeństwa ludności lokalnej w rejonie odpowiedzial­ności PSZ; – szkolenie, nadzór i koordynacja działań 3 BPD: 203 Korpusu Narodowej Ar­mii Afgańskiej (ANA, Afghan National Army) oraz Narodowej Policji Afgań­skiej (ANP, Afghan National Police) w prowincji Ghazni; – likwidacja kryjówek rebeliantów w rejonie odpowiedzialności PSZ; – wspieranie ANSF w sytuacjach kryzysowych; – zdolność ANSF do prowadzenia pełnego spektrum zadań w prowincji Ghazni przez osiąganie poszczególnych etapów szkoleniowych. Fotografia 7. Główna arteria komunikacyjna Afganistanu, tzw. HWy-1 (autostrada nr 1) przecinająca prowincję Ghazni Źródło: ze zbiorów autora. LO – administrowanie: – osiągnięcie zdolności przez władze lokalne do realizacji przedsięwzięć po­ prawy poziomu życia lokalnej społeczności; – funkcjonalne działanie władz lokalnych na szczeblu prowincji i dystryk­tów bez wsparcia ISAF i organizacji międzynarodowych; – przekonanie lokalnej społeczności do utrzymywania pozytywnych relacji z władzami na szczeblu dystryktu; – podwyższenie poziomu kompetencji personelu administracji na szczeblu prowincji i dystryktów. LO – rozwój socjalno-ekonomiczny: – poprawa infrastruktury drogowej, energetycznej i wodnej w ramach za­planowanych projektów; – zmniejszenie bezrobocia przez zatrudnienie w ramach projektów pomo­cowych; – rozwój szkół i placówek służby zdrowia; – swobodne funkcjonowanie organizacji rządowych i pozarządowych; – rozwój handlu i rolnictwa w prowincji. W omawianym dokumencie podkreślono, że bezpieczeństwo stanowi podstawowy warunek dalszego rozwoju gospodarczego i stabilnej admini­stracji, a środkiem ciężkości decydującym o celu operacji jest społeczeństwo prowincji Ghazni. Ponadto dowódca operacyjny SZ określił pożądany stan zakończenia operacji dla XI zmiany, w którym zakładał poprawę bezpieczeń­stwa, zdolność do samodzielnego działania ASB oraz rozpoczęcie przekazy­wania odpowiedzialności w wyznaczonych dystryktach w ręce Afgańczyków. Realizacja zadań w rejonie odpowiedzialności (AoR, area of responsibility) Do realizacji powierzonego zadania XI zmiana PKW przystępowała dobrze przygotowana i z pełną świadomością celów do osiągnięcia. Z przeprowa­dzonego badania wynika, że bardzo szeroką wiedzę z zakresu zadań PKW w Afganistanie w czasie decydowania o udziale w misji posiadało 33,3% an­kietowanych, 59,6% badanych dysponowało ogólną wiedzą na ten temat, natomiast jedynie 7,1% respondentów w ogóle nie posiadało wiedzy doty­czącej opisywanego zagadnienia (Wykres 12). Realizację zadań w pełnym wymiarze poprzedziło przejmowanie odpo­wiedzialności, zapoznawanie się z zadaniami oraz sprawy organizacyjne. Podstawą działania oprócz wspomnianych dokumentów był opracowany na ich bazie Rozkaz Dowódcy PKW w sprawie organizacji i funkcjonowa­nia XI zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskiej Republice Afganistanu. Przedstawiane wcześniej zmiany organizacyjne w prowincji 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD i ostateczna decyzja dowódcy RC-E o zaniechaniu budowy wysuniętej bazy w dystrykcie Zana Khan spowodowały, że dowódca PKW zdecydował o dys­lokacji ZB „A” z elementami wsparcia w nowo powstałej bazie Waghez na południowy zachód od miasta Ghazni, natomiast siły główne rozlokowano w bazie Task Force (TF) White Eagle w Ghazni (Siły Zadaniowe Biały Orzeł w Ghazni). Wykres 12. Świadomość celów realizowanych przez XI zmianę PKW 60 40 20 0 Ogólna Brak Źródło: opracowanie własne. Fotografia 8. Baza TF White Eagle – FOB Ghazni, w głębi miasto Ghazni procent Źródło: ze zbiorów autora. Zespoły szkoleniowe funkcjonowały w ośrodkach ASB. Struktura orga­nizacyjna do realizacji postawionych zadań odpowiadała jej przeznaczeniu. Według 76,3% ankietowanych struktura organizacyjna PKW do realizacji za­dań w ramach XI zmiany była w pełni funkcjonalna, 21,6% osób uważało, że struktura powinna zostać lekko zmodyfikowana, natomiast 2,1% responden­tów twierdziło, że powinna być ona zupełnie inna (Wykres 13). Ankietowani twierdzący, że struktura organizacyjna PKW nie była w pełni funkcjonalna, uważali, że powinna zostać zwiększona liczba pododdziałów i plutonów bo­jowych oraz kompanii manewrowych. Konieczne według nich byłoby rów­nież usprawnienie logistyki oraz zmniejszenie biurokracji. Podstawą funkcjonowania sił ISAF w Afganistanie i warunkiem oczeki­wanych zmian było bezpieczeństwo. W rejonie odpowiedzialności XI zmiany PKW zadanie zapewnienia bezpieczeństwa spoczywało na elementach for­mowanych przez 6 BPD – dowództwo i sztab, ZB „A” i „B” oraz grupę rozpo­znawczą. W czasie działania, jak co roku w okresie wiosenno-letnim, odnoto­wano wysoką aktywność przeciwnika. Wykres 13. Opinie ankietowanych dotyczące struktury organizacyjnej PKW 80 60 procent 40 20 0 Powinna być zdecydowanie inna Źródło: opracowanie własne. W rejonie odpowiedzialności PSZ działania prowadzili wywodzący się spośród ludności lokalnej rebelianci związani z ruchem talibów. Podporząd­kowani byli dowództwu w pakistańskiej Quecie. Wspierali ich ochotnicy i na­jemnicy z Pakistanu, krajów arabskich oraz grupy kryminalne. Od 18 kwietnia 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD do 23 października 2012 roku odnotowano 29 ataków na bazy w rejonie odpowiedzialności PSZ, w tym 2 ataki na posterunek bojowy (COP, combat outpost) Waghez i 27 ataków na wysuniętą bazę operacyjną (FOB, forward operating base) Ghazni. Efektywność rebelianckich ostrzałów baz w okresie XI zmiany wyniosła 62%. Przyczyną małej liczby ataków na bazę ZB „A” było jej położenie w te­renie i to, iż była niewielka oraz ciągle ubezpieczana przez wysunięte punkty obserwacyjne. To uniemożliwiało rebeliantom namierzenie celu. Zdecydowaną większość ataków na bazy stanowiły ostrzały ogniem po­średnim (IDF, in-direct fire), z wykorzystaniem rakiet 107 mm oraz moździerzy, ale ogień prowadzony był także jako bezpośredni (DF, direct fire) przy użyciu dział bezodrzutowych i granatników RPG. Ostrzały były najefektywniejszą metodą oddziaływania rebeliantów na żołnierzy przebywających w bazach i stanowiły największe zagrożenie. Rebelianci do prowadzenia ostrzałów baz w dalszym ciągu organizowali i wykorzystywali stanowiska ogniowe we wcześniej znanych rejonach. Świadczyć to może o zachowaniu na tych obsza­rach dużych wpływów wśród ludności miejscowej lub o skutecznym zastra­szaniu lokalnych społeczności. Czynniki te umożliwiały przeciwnikowi skry­te podejście do stanowisk ogniowych, przygotowanie ich do prowadzenia ognia, a następnie szybką ewakuację po przeprowadzonym ataku. W okresie XI zmiany intensywność ataków na bazy była większa w stosunku do X zmia­ny. Ocenia się, że głównym czynnikiem wpływającym na intensywność na­paści była dostępność środków bojowych służących rebeliantom do ich przeprowadzania. Rebelianci po pozyskaniu nowych środków starali się wy­korzystać je w możliwie krótkim czasie, co miało uniemożliwić ich przechwy­cenie przez pododdziały sił koalicyjnych. Ponadto pozyskiwane z różnych źródeł informacje rozpoznawczo-wywiadowcze wskazywały, że przeciwnik posiadał wyszkolone grupy wyspecjalizowane w prowadzeniu ostrzałów baz. Od 18 kwietnia do 23 października 2012 roku w rejonie odpowiedzialności PSZ odnotowano ogółem 668 zdarzenia związane z działaniem przeciwnika, w tym 411 zdarzeń kinetycznych i 257 niekinetycznych. Po przejęciu odpo­wiedzialności przez XI zmianę odnotowano wzrost aktywności przeciwnika, która z różnym natężeniem trwała do końca lipca. Zasadniczą przyczyną było rozpoczęcie tzw. letniego sezonu bojowego operacją rebeliantów pod kryp­tonimem FAROOO, w związku z czym nastąpiła znaczna intensyfikacja działań przeciwnika. Notowano systematyczny wzrost liczby zdarzeń kinetycznych, tranzyt personelu i środków bojowych. Rejonami o największej aktywności bojowników w rejonie odpowiedzialności PSZ były dystrykty Ghazni, Waghez i Khogani. Działania nieprzyjaciela skupiały się tu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych prowincji, w rejonach baz i rejonach operowania sił koali­cyjnych, gdzie na jednym obszarze skoncentrowane były duże siły i środki. Zasadniczym celem działań przeciwnika było utrzymanie swobody manewru oraz szlaków przemytu broni, środków bojowych, obrona podejścia do re­jonów przebywania i wsparcia rebeliantów. Najczęściej atakowanymi przez talibów obiektami były pododdziały sił koalicyjnych, w dalszej kolejności ASB i obiekty cywilne. Odpowiedzią ze strony polskich żołnierzy była intensywna działalność w strefie odpowiedzialności we współdziałaniu z ASB i koalicjan­tami, mająca na celu zwalczanie rebeliantów i przeciwdziałanie swobodnemu ich operowaniu. W ramach XI zmiany PKW realizował zadania dwóch kampa­nii: wydłużonej kampanii zimowej i kampanii letniej. W wydłużonej kampanii zimowej, wspierając ASB, realizowano zadania ukierunkowane na neutralizację siatek rebeliantów w kluczowych dystryktach, likwidację miejsc przechowywania środków bojowych przez rebeliantów oraz zapewnienie swobody manewru wzdłuż głównych dróg komunikacyjnych. W działalności operacyjnej od kwietnia do maja przeprowadzono 10 operacji na szczeblu PSZ, realizując zadania w ramach 6 operacji długoterminowych oraz 4 operacji wspierających. Głównymi celami wybranych operacji było: – Zapewnienie swobody ruchu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych w prowincji Ghazni przez zwalczanie siatek rebelianckich odpowiedzial­nych za ataki IED. W wyniku prowadzonych działań patrolowych z Zespo­łem Oczyszczania Dróg (RCP, Route Clearance Patrol) wzdłuż głównych szla­ków komunikacyjnych prowincji Ghazni (HWy-1, MSR Florida, G2) zmniej­szyła się liczba ataków IED przeprowadzanych przez rebeliantów na patrole i konwoje poruszające się po drogach w rejonie odpowiedzialności PSZ. – Zapobieganie atakom na bazy w obszarze odpowiedzialności. Operacja realizowana była we współdziałaniu z ASB. W ramach operacji PSZ wspie­rały ASB podczas prowadzenia patroli oraz organizacji stałych i ruchomych punktów kontrolnych na głównych drogach prowincji Ghazni. Ponadto w ramach działań prewencyjnych PSZ, wspierając ASB, patrolowały wy­brane rejony, przeciwdziałając tym samym możliwym ostrzałom baz. Prze­szukiwano potencjalne miejsca w celu likwidacji skrytek środków bojo­wych wykorzystywanych do przygotowywania ataków na siły koalicyjne. – Wspieranie ASB w prowadzeniu działań mających na celu poprawę warun­ków funkcjonowania lokalnych władz. Realizowane działania obejmowały przedsięwzięcia zmierzające do poprawy bezpieczeństwa ośrodków wła­dzy (budowa baz w ich pobliżu, nadzór oraz mentorowanie policji odpo­wiedzialnej za zapewnienie bezpieczeństwa, wspólne patrole) i działania skierowane przeciwko rebeliantom oraz szkolenia podnoszące ich kompe­tencje (specjalistyczne doradztwo i pomoc). Bardzo istotną rolę odgrywa­ły działania informacyjne promujące osiągnięcia lokalnych samorządów. Uruchomiono także projekty dotyczące unowocześnienia i rozbudowy ich siedzib, tak aby były bardziej funkcjonalne i dogodne dla mieszkańców. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD – Zbieranie danych biometrycznych oraz prowadzenie działań operacyj­nych zmierzających do likwidacji siatek rebeliantów podkładających IED na głównych szlakach komunikacyjnych prowincji Ghazni oraz organizują­cych i przeprowadzających ataki na bazy w dystryktach: Khogyani, Ghazni i Deh yak. – Wsparcie działania ASB w neutralizacji siatek rebeliantów oraz rozszerze­niu strefy bezpieczeństwa na południe od Kabulu, wzdłuż drogi HWy-1. Ponadto wspierano ASB podczas prowadzenia działań, promowano legal­ne władze, zapewniano swobodę przemieszczania się sił koalicyjnych oraz stwarzano warunki do rozwoju gospodarczego. Polskie Siły Zadaniowe wspierały 3 Brygadę ANA i Afgańską Policję Mun­ durową (AUP, Afghan Uniform Police) w rozbijaniu sieci rebeliantów oraz zapewnieniu bezpieczeństwa ludności lokalnej. Główny wysiłek operacji skupiono na dystryktach: Ghazni, Waghez, Deh yak, Andar i Khwaja Omari. Efektem tych działań było zwiększenie bezpieczeństwa w określonych dys­tryktach oraz promocja rządu afgańskiego i ASB. Przykładem realizacji za­dań z LO – bezpieczeństwo, gdzie ważnym elementem było przekazywanie Afgańczykom odpowiedzialności za jego utrzymanie, była operacja pod kryptonimem Shamshir. Po raz pierwszy dowódcą wszystkich kluczowych działań lądowych był Afgańczyk. Operacja Shamshir odbywała się od 6 do 9 maja 2012 roku w pół­nocno-wschodniej części prowincji Ghazni, w dystrykcie Zana Khan. Po raz pierwszy działania zostały w całości przygotowane przez oficerów afgańskich z 1. kandaku 3 Brygady ANA. Wszystkie etapy planowania, od analizy zadania i oceny zagrożeń do podjęcia decyzji o działaniu, przebiegły bardzo sprawnie. W nocy z 5 na 6 maja z bazy Ghazni wyruszyli do Zana Khan afgańscy, amery­kańscy i polscy żołnierze oraz policjanci. Tym razem jednak żołnierze koalicji ISAF wykonywali zadania typowo wspierające Afgańczyków, którzy byli bez­pośrednio zaangażowani w przeszukiwanie terenu i wiosek. W trakcie dzia­łań Afgańczycy zatrzymali 13 osób podejrzanych o prowadzenie działalności terrorystycznej. Znaleziono także 8 min pułapek, amunicję i rakiety 107 mm. Jednak największym sukcesem operacji Shamshir było to, że wszystkimi klu­czowymi działaniami dowodził afgański oficer. Rola polskich pododdziałów polegała głównie na izolacji rejonu działania, osłonie z powietrza i udzielaniu wsparcia w chwilach zagrożenia. Podczas operacji dało się zauważyć w re­gionie nasilenie aktywności rebeliantów, którzy ogniowo usiłowali przeciw­stawić się działającym w dystrykcie koalicjantom. W ciągu całej operacji nie-groźnego urazu od odłamka doznał polski żołnierz oraz jeden z Afgańczyków, który został lekko ranny. Operacja Shamshir pokazała zdolność afgańskiej ar­mii i policji do samodzielnego działania na rzecz bezpieczeństwa prowincji Ghazni. Operacja Shamshir zakończyła się zorganizowaniem przez 3 Brygadę ANA shura, ze starszyzną z okolicznych wiosek oraz takimi zaproszonymi gośćmi jak gubernator prowincji Ghazni Musa Khan, a także zastępca dowódcy RC-E i dowódca PSZ w Afganistanie. Zgromadzenie to było okazją do rozmów na temat istniejących problemów oraz przyszłości regionu. Na spotkanie zapro­szono ponadto dziennikarzy lokalnej prasy. Shura zakończyła się dystrybu­cją koców, ubrań i butów, a także książek i przyborów piśmienniczych. Dzięki CIMIC w ramach pomocy humanitarnej przekazano ludności afgańskiej 1,5 tony różnego rodzaju materiałów. Fotografia 9. Wspólna operacja polskich żołnierzy z siłami afgańskimi W ramach akcji operacyjnych, kampanii letniej (od maja do październi­ka) PSZ prowadziły działania, realizując jedną operację długoterminową oraz trzy operacje wspierające. Celem tych działań było wsparcie dla sił 1. kandaku z 3 Brygady ANA oraz pomoc siłom policji afgańskiej i Krajowej Dyrekcji ds. Bezpieczeństwa (NDS, National Directorate of Security) w prowadzeniu dzia­łań zapewniających swobodę przemieszczania się głównymi szlakami komu­nikacyjnymi w prowincji Ghazni, a także w eliminowaniu siatek rebeliantów celem przeciwdziałania atakom IED. Efektem prowadzonych działań było zapewnienie i utrzymanie dotychczasowego statusu bezpieczeństwa w dys­trykcie Waghez, Ghazni oraz Khwaja Omari, ze szczególnym uwzględnieniem 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD swobody manewru na głównych drogach komunikacyjnych. Dzięki takim po­sunięciom znacząco spadła liczba ataków IED na siły koalicji oraz ASB. Wyjąt­kowe znaczenie miała w tym okresie operacja Devil Hummer. Jej celem była neutralizacja linii zaopatrzenia rebeliantów wzdłuż HWy-1 oraz zapewnienie swobody przemieszczania się sił wycofywanego z południowej części pro­wincji Ghazni amerykańskiego zgrupowania TF-1/826. Realizowana operacja dotyczyła takich trzech obszarów jak: I – neutralizacja siatek rebeliantów wzdłuż HWy-1, likwidacja linii zaopatrze­ nia oraz miejsc przechowywania środków bojowych; II – zapewnienie swobody przemieszczania się wzdłuż HWy-1; III – utrzymywanie QRF w gotowości do użycia. Rezultatem tych działań było zapewnienie bezpiecznego przemieszcze­nia sił TF-1/82 przez rejon odpowiedzialności PSZ. Podniesiona i utrzymana została pełna kontrola nad głównymi korytarzami ekonomicznymi w rejonie odpowiedzialności PSZ. W tym celu PSZ przeprowadziły kompleksowe działa­nia zapewniające bezpieczeństwo przerzutu amerykańskich sił główną drogą prowincji Ghazni. Stworzone dodatkowo patrole, posterunki obserwacyjne, ubezpieczenia czy eskorty RCP miały zapobiec próbom podkładania IED i or­ganizacji zasadzek. Działania te były na tyle skuteczne, że wszystkie konwoje bez żadnych problemów przebyły „polski” odcinek autostrady Kabul–Kandahar. Nie odno­towano żadnego ataku. Operacja wymagała olbrzymiego wysiłku organiza­cyjnego zarówno dla dowództwa, sztabu PKW, realizujących je bezpośrednio w terenie ZB „A” i „B”, jak i dla grupy rozpoznawczej. Dla spadochroniarzy 6 BPD miało to jeszcze dodatkowy wymiar: historycz­ne związki z okresu II wojny światowej, wcześniejsza współpraca w ramach NATO, również w Afganistanie oraz współdziałanie z południowym sąsiadem z racji swojej zmiany. Przedstawiciele TF-1/82 uczestniczyli w najważniejszych świętach obchodzonych w bazie Ghazni, m.in. wspólnie obchodzono Dzień Spadochroniarza. Istotne znaczenie dla realizacji wymienionych operacji i bezpieczeństwa w rejonie odpowiedzialności miała działalność grupy rozpoznawczej. Ze­społy rozpoznawcze w trakcie XI zmiany realizowały zadania samodzielnie. W ramach działalności patrolowej zespoły wypełniały zadania polegające na organizacji jedno-, dwudobowych posterunków obserwacyjnych, czasowych punktów kontrolnych, zabezpieczeniu działań RCP i neutralizacji ładunków wybuchowych, wsparciu działalności operacyjnej Narodowej Komórki Wy­wiadu, rozpoznania osobowego (HUMINT, human intelligence) oraz SOF. Licząca 3 tys. spadochroniarzy z amerykańskiej 82 Dywizji Powietrznodesantowej. Źródło: ze zbiorów autora. Fotografia 11. Wyróżnienia amerykańskie dla polskich żołnierzy Źródło: ze zbiorów autora. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD W ramach udziału w operacjach (prowadzonych na szczeblu PSZ oraz zgrupowań bojowych) zespoły rozpoznawcze organizowały 1–3-dobowe posterunki obserwacyjne. Głównym ich zadaniem było pozyskanie infor­macji dotyczących działalności przeciwnika, rozpoznanie rejonów przy­szłych działań zgrupowań bojowych oraz ubezpieczenie kolumn w trud­nych warunkach terenowych. Spadochroniarze z kompanii rozpoznawczej 6 BPD realizowali te zadania, wykazując się wyjątkową odwagą, dyscypliną i profesjonalizmem. Źródło: ze zbiorów autora. Przedstawione działania nie odzwierciedlają całości zaangażowania ele­mentów XI zmiany PKW w realizację zadań mandatowych, ale uwypuklają to, co jest najważniejsze i specyficzne dla LO – bezpieczeństwo. Zarówno ta przedstawiona aktywność jednostek, jak i ta opisana w dalszej części pracy pokazuje, że nie ma specyficznych działań tylko dla jednej LO. Są one od sie­bie zależne i zazębiają się, oddziałując na siebie, nie zawsze w sposób zro­zumiały dla wszystkich uczestników. Zauważyć to można w wynikach badań dotyczących m.in. zakresu zrealizowanych zadań. Według 81,6% ankietowanych zakres zadań PKW odzwierciedlał potrze­by wynikające z celów misji, 10,2% żołnierzy uważało, iż był on zbyt szero­ki i powinien ograniczyć się do szkolenia ASB. Respondenci w liczbie 8,2% stwierdzili, że był on zbyt zawężony i powinien zostać rozszerzony o pomoc humanitarną i edukacyjną dla miejscowej ludności (rajdy za przeciwnikiem oraz zasadzki) (Wykres 14). Ostatnia grupa, reprezentowana głównie przez szeregowych i podoficerów, prezentowała najbardziej skrajne opcje: od typo­wo niekinetycznych po prowadzenie najbardziej ofensywnych działań. Może to wynikać z doświadczeń i obserwacji, gdyż wszystkie te formy były w wa­runkach afgańskich stosowane. Podobnie wysoki odsetek badanych oceniał pozytywnie możliwości dzia­łania wynikające ze struktury organizacyjnej. Według 79,8% ankietowanych struktura organizacyjna PKW XI zmiany sprzyjała realizacji zadań. 18,2% żoł­nierzy uważało, że była ona zbyt ograniczona, a jedynie 2% respondentów twierdziło, że struktura była nieproporcjonalna (Wykres 15). Wśród osób twierdzących, że struktura organizacyjna nie była właściwa, pojawiały się opinie dotyczące konieczności poprawy lotnictwa, logistyki oraz znaczne­go zwiększenia liczby pododdziałów bojowych. Większość ankietowanych uważających, że struktura organizacyjna PKW do realizacji zadań w ramach XI zmiany powinna być lekko zmodyfikowana (60%), wskazywała na koniecz­ność jej rozszerzenia, natomiast pozostali żołnierze sądzili, że struktura za­pewniała realizację wszystkich zadań. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD Wykres 14. Opinie ankietowanych dotyczące zakresu zadań PKW 100 80 procent 60 40 20 0 Odzwierciedlał potrzeby Był zbyt zawężony wynikające z celów misji, tj. wsparcia w zakresie bezpieczeństwa, zarządzania, rozwoju i działalności informacyjnej Źródło: opracowanie własne. Wykres 15. Opinie ankietowanych dotyczące struktury organizacyjnej PKW Sprzyjała realizacji Była Była zadań zbyt ograniczona nieproporcjonalna Źródło: opracowanie własne. W opinii uczestników XI zmiany, wywodzących się z 6 BPD, specyfika służ­by w kraju miała istotne znaczenie w realizacji zadań na terenie Afganistanu. Specyfika służby i szkolenia dotyczące kondycji fizycznej oraz umiejętności ogniowych w największym stopniu wpływały na realizację zadań w ramach XI zmiany (Tabela 2). Tabela 2. Miary tendencji centralnej oraz rozproszenia odpowiedzi ankietowanych na temat specyfiki służby i szkolenia w 6 BPD wpływającej na poziom realizacji zadań w ramach XI zmiany (ocena w skali 0–5) Średnia Odchylenie standardowe Mediana Dominanta Kondycja fizyczna 4,63 0,63 5,00 5,00 Umiejętności ogniowe 4,58 0,65 5,00 5,00 Tworzenie właściwej atmosfery służby 4,48 0,64 5,00 5,00 Odporność psychiczna 4,4 0,77 5,00 5,00 Działania taktyczne 4,38 0,80 5,00 5,00 Współpraca z koalicjantami 3,97 0,95 4,00 4,00 Źródło: opracowanie własne. Spadochroniarze 6 BPD zdecydowanie najlepiej oceniali współpracę z pododdziałami ze Stanów Zjednoczonych (średnia – 4,49, przy odchyleniu 0,69; mediana – 5; dominanta – 5). Współdziałanie z PRT oceniano również raczej pozytywnie (średnia – 3,19, przy odchyleniu 1,41; mediana – 4; domi­nanta – 4), natomiast współpracę z armią afgańską, cywilną administracją lokalną oraz policją afgańską oceniano niżej. Ponadto żołnierze w uwagach dotyczących współpracy z poszczególnymi elementami sił bezpieczeństwa zaznaczali brak zaufania do afgańskiej policji (Tabela 3). Tabela 3. Miary tendencji centralnej oraz rozproszenia oceny współpracy (współdziałania) z elementami sił koalicyjnych i ASB (ocena w skali 0–5) Średnia Odchylenie standardowe Mediana Dominanta Pododdziały Stanów Zjednoczonych 4,49 0,69 5,00 5,00 PRT 3,19 1,41 4,00 4,00 Armia afgańska 1,96 1,37 2,00 3,00 Cywilna administracja lokalna 1,60 1,29 1,00 1,00 Policja afgańska 1,58 1,28 2,00 0,00 Źródło: opracowanie własne. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD W przypadku współpracy z elementami XI zmiany najlepiej oceniono współdziałanie z zespołami Wojsk Specjalnych (średnia – 3,96, przy odchy­leniu 1,32; mediana – 4; dominanta – 4) oraz Grupą Wsparcia Ogniowego – GWO (średnia – 3,84, przy odchyleniu 1,33; mediana – 4; dominanta – 4), natomiast niżej oceniono współpracę z NSE (średnia – 3,16, przy odchyleniu – 1,43; mediana – 3; dominanta – 4) (Tabela 4). Tabela 4. Miary tendencji centralnej oraz rozproszenia oceny współpracy (współdziałania) z elementami XI zmiany, zorganizowanymi i szkolonymi poza 6 BPD (ocena w skali 0–5) Średnia Odchylenie standardowe Mediana Dominanta Zespoły Wojsk Specjalnych (TF-49 i TF-50). 3,96 1,32 4,00 4,00 Grupa Wsparcia Ogniowego 3,84 1,33 4,00 4,00 Służba wywiadu i kontrwywiadu 3,65 1,35 4,00 4,00 Samodzielna Grupa Powietrzno­-Szturmowa 3,53 1,51 4,00 4,00 NSE (logistyka) 3,16 1,43 3,00 4,00 Źródło: opracowanie własne. Wysoka ocena współdziałania spadochroniarzy z komandosami Wojsk Specjalnych znajduje odzwierciedlenie we wzajemności opinii o XI zmianie w wywiadach eksperckich z dowódcami TF: Za szczególnie korzystne uznajemy stworzenie platformy wymiany informacji roz­poznawczych oraz koordynacji działań pomiędzy TF-ami ISAF SOF, SKW, SWW oraz TF WE (co wcale nie było ani tak oczywiste, ani skuteczne w trakcie innych zmian). Kolejnym ważnym elementem było doprowadzenie (przez umiejętny mentoring realizowany przez kluczowe osoby z dowództwa TF WE) do nawiązania realnej współpracy przez nasze pododdziały partneringowe. Wysoki poziom współdzia­łania pomiędzy szefem Policji, szefem NDS-u i dowództwem 3 Brygady ANA, który się wtedy wytworzył, okazał się trwałym osiągnięciem, przynosząc zdumiewająco pozytywne wyniki w trakcie późniejszych działań7. Wspólne szkolenia pozwoliły na zbudowanie doskonałych relacji z ele­mentami bojowymi PKW, jak również z elementami sił powietrznych pod­ległych dowództwu. Jednak najistotniejsza okazała się współpraca w ra­mach wymiany informacji. Narodowa Komórka Kontrwywiadu oraz Naro­dowa Komórka Wywiadu, podległe generałowi, aktywnie współpracowały z TF-49, zasilając go informacyjnie oraz przygotowując pakiety celów przy­szłych operacji. Wiele z nich zakończyło się sukcesem8. 7 Wywiad ekspercki z ppłk. Sławomirem Filipowskim – dowódcą TF-50. 8 Wywiad ekspercki z ppłk. Mirosławem Walachniewiczem – dowódcą TF-49. Źródło: ze zbiorów autora. Fotografia 15. Dowódca PKW dziękuje dowódcy TF-50 za realizację zadań i współpracę Źródło: ze zbiorów autora. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD Działanie 6 BPD w ramach XI zmiany podsumował ówczesny szef Sztabu Generalnego WP: […] każda jednostka ma swoją specyfikę, sprzęt i uzbrojenie, wypracowany model szkolenia, przeznaczenie, styl dowodzenia. W przypadku XI zmiany (szczególnie jej komponentu bojowego) należy podkreślić, iż przygotowanie i realizacja zadań (również doświadczenia w Afganistanie), wynikające też ze specyfiki tej forma­cji – okazały się być na wyższym poziomie niż w innych jednostkach. Nie chcę tu oceniać, deprecjonować innych, ale to, co dla nich było novum, dla 6 Brygady stanowiło „chleb powszedni”. Kolejny fakt zasługujący na uwagę to wyższy poziom operowania językiem angielskim. Należy wspomnieć tu również temat wyposaże­nia i broni; choć podobne, to sprawniej wykorzystane9. Wnioski 1. Prowadzona działalność operacyjna w okresie XI zmiany wykazała, że największe efekty przynoszą operacje o dużej manewrowości, podczas których przeciwnik nie jest w stanie przeciwstawić się siłom koalicyjnym i ASB10. 2. Działalność elementów XI zmiany z 6 BPD, ich skuteczność, poziom dys­cypliny i zaangażowania potwierdzają tezę, że podstawą tworzenia struk­tur do misji bojowych powinny być organiczne, odpowiadające profilowi działania pododdziały. 3. W trakcie pobytu w Afganistanie dowództwa i sztaby uzyskały istotne korzyści w postaci podniesienia zdolności interoperacyjnych w zakresie stosowania procedur operacyjnych i użytkowania nowoczesnego sprzętu wsparcia dowodzenia klasy C4ISR11. System ten, jak pokazują doświadcze­nia zdobyte w Afganistanie, jest bezwzględnie potrzebny na współcze­snym polu walki w celu połączenia systemów dowodzenia i obrazowania pola walki z sieciami łączności oraz wymiany danych (uzyskania efektu synergii) w taki sposób, aby zapewnić efektywne wykorzystanie środ­ków walki przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony i obrony wojsk własnych w rejonie operacji. 4. Zasadne było stosowanie procedury w zakresie wyjazdów „elementów” 9 Wywiad ekspercki z gen. Mieczysławem Cieniuchem – szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. 10 „Jeśli chodzi o działanie w terenie, to z naszego punktu widzenia prezentowany przez XI zmianę TF WE agresywny styl prowadzenia działań, odważne wyjście w teren i prze-jęcie inicjatywy okazał się kluczem do poprawy bezpieczeństwa w Prowincji”– opinia dowódcy TF-50, wywiad ekspercki. 11 C4ISR – command, control, communications, computers, intelligence, surveillance and re­connaissanc (dowodzenie, kierowanie, łączność, komputery, wywiad, obserwacja i roz­poznanie). z baz, aby posiadały w swoim składzie sekcję rozminowania. Zwiększało to bezpieczeństwo żołnierzy w zakresie przeciwdziałania użyciu impro­wizowanych urządzeń wybuchowych (C-IED, counter-improvised explosive device). Po atakach na saperów sprawdzających podejrzane miejsca wpro­wadzono zasadę, że w przypadku dostępności śmigłowców prace saper­skie będą zabezpieczane z powietrza, aby uniknąć ofiar wśród żołnierzy działających po opuszczeniu wozów bojowych12. 5. Zgrywanie plutonów manewrowych z sekcjami rozminowania w okresie przygotowania do misji pozwoliłoby na dużo bardziej efektywne wykony­wanie zadań w początkowym okresie pobytu w rejonie misji. Wzajemne poznanie się i współdziałanie żołnierzy poprawiłoby poziom bezpieczeń­stwa oraz jakość realizowanych zadań (saperzy pochodzili spoza 6 BPD i weszli w skład XI zmiany w rejonie misji). 6. W trakcie prowadzonej działalności patrolowej stwierdzono ograniczone możliwości skutecznego prowadzenia obserwacji z przeznaczonego do tego celu punktu oraz dozorowania wyznaczonego terenu na odległość większą niż 2 km za pomocą posiadanych lornetek. Do prowadzenia ob­serwacji niezbędne jest wyposażenie pododdziałów w sprzęt optyczny o parametrach większych niż posiadane na wyposażeniu etatowym oraz lunet przeznaczonych dla strzelców wyborowych. Prowadzenie obserwa­cji za pomocą przyrządów zamontowanych na broni wyborowej jest nie­efektywne. 7. Ze względu na wstrzymanie lotów BSR Areostar PSZ nie dysponowały własnymi bezpilotowymi środkami rozpoznania obrazowego średniego zasięgu. Wsparcie otrzymywane z RC-E oraz od Zgrupowania Wojsk Spe­cjalnych nie zawsze było wystarczające. Chociaż współpraca z Wojskami Specjalnymi układała się bardzo dobrze, to możliwość wykorzystania ze­stawu Scan Eagle ze względu na własne przedsięwzięcia i operacje TF-49 i TF-50 była ograniczona. Priorytetowo należy potraktować kwestię wypo­sażenia wysyłanych kontyngentów we własny środek rozpoznania obra­zowego średniego zasięgu. 8. Wbrew powszechnie prezentowanym opiniom zdolność bojowa śmi­głowców Mi-24 w afgańskich warunkach była ograniczona i często po­legała na działaniach demonstracyjnych i oddziaływaniu psychologicz­nym. Brak precyzyjnej amunicji powodował, że użycie broni pokładowej w wielu przypadkach (w obecności cywilów, w rejonach zamieszkałych) było niemożliwe. Dodatkowo brak możliwości pozostania „w zawisie” 12 Działania żołnierzy XI zmiany zostały szczegółowo przedstawione w: K. Stęchły, Do­świadczenia Zgrupowania Bojowego Bravo XI zmiany PKW Afganistan w kwestii ubezpie­czenia bocznego patrolu, „Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowo­dzenia Akademii Obrony Narodowej” 2012, nr 4, s. 147–159. 3. Realizacja zadań przez komponenty 6 BPD Źródło: ze zbiorów autora. Fotografia 17. Mi-24 podczas startu i lądowania wymagał pasa startowego Źródło: ze zbiorów autora. uniemożliwiał oddanie ognia po uchwyceniu celu, a po wykonaniu zwro­tu „cel”, jeśli byli to rebelianci, znikał. Ponadto brak odpowiedniej mocy silników, w przeciwieństwie do Mi-17, uniemożliwiał pokonanie niektó­rych pasm górskich w rejonie odpowiedzialności PKW, co ograniczało możliwości działania. Brak perspektyw dla tego typu śmigłowca w Siłach Zbrojnych RP powinien dopingować kierownictwo MON do zakupu odpo­wiednich śmigłowców bojowych. Choć sprzęt powinien spełniać przede wszystkim wymogi niezbędne do działań w obronie kraju, to jednak wy-syłany w ramach misji ekspedycyjnych powinien zapewniać skuteczne działanie w rejonie prowadzonej operacji. Rozdział 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Poprawa bezpieczeństwa była zasadniczym i najważniejszym celem do osią­gnięcia przez zgrupowania bojowe, bez którego trudno było osiągać postęp w innych obszarach społeczno-politycznych w Afganistanie1. Ważnym elementem w strukturze XI zmiany PKW była Samodzielna Gru­pa Powietrzno-Szturmowa (SGPSz) składająca się ze szwadronu kawalerii powietrznej (ze składu 25 Brygady Kawalerii Powietrznej) oraz śmigłowców z 1 Brygady Lotnictwa Wojsk Lądowych. Zasadnicze zadania realizowane w sposób ciągły przez śmigłowce SGPSz można podzielić na trzy grupy: za­dania ogniowe, zadania transportowo-desantowe oraz zadania specjalne. Zadania ogniowe obejmowały przede wszystkim eskortowanie i osłonę kon­wojów, wsparcie ogniowe pododdziałów wykonujących zadania na lądzie, w tym sił QRF, oraz wsparcie i zabezpieczenie działań z powietrza CAS, a także niszczenie infrastruktury przeciwnika, np. transmiterów2. Grupa zadań transportowo-desantowych zajmowała się przede wszyst­kim transportem grup bojowych w rejon i z rejonu prowadzonych działań, transportem personelu między bazami oraz transportem sprzętu i materia­łów. Równie istotna była grupa zadań specjalnych, do której należy zaliczyć rozpoznanie dróg marszu, obiektów i rejonów przyszłych działań PKW, patro­lowanie, demonstrację siły, koordynację działań z powietrza w ramach po­wietrznego punktu dowodzenia, działania na rzecz Wojsk Specjalnych, dzia­łania ewakuacyjne, a także ewakuację rannych i chorych w ramach CASEVAC. Szwadron kawalerii pełnił natomiast swego rodzaju rolę odwodu dla dowód­cy PKW. W związku z dużą dynamiką działania i obciążeniem zadaniami zgru­powań bojowych w swoich rejonach odpowiedzialności pododdział kawale­rii pełnił dyżury powietrznego i lądowego QRF, współdziałał w prowadzeniu 1 Polskie Siły Zbrojne w Afganistanie. Wnioski i doświadczenia, red. A. Polak, W. Więcek, Warszawa 2015, s. 84. 2 Rebelianci tworzyli własne sieci łączności, rozmieszczając na szczytach górskich urzą­ dzenia transmisyjne. większych operacji z siłami specjalnymi, elementami własnej zmiany oraz ASB. Wywodzący się z brygady o podobnym do 6 BPD profilu działania szwa­dron wpisał się doskonale w styl funkcjonowania XI zmiany. Uzyskiwane na bieżąco przez załogi śmigłowców doświadczenia prze­łożyły się bezpośrednio na wypracowanie własnej taktyki działań w warun­kach afgańskich. Uwzględniono przy tym wiele czynników, wśród których szczególne znaczenie miały: rzeźba terenu (zwłaszcza wysokość wykony­wania zadań oraz położenie lądowisk nad poziomem morza), warunki at­mosferyczne (wysokie temperatury, silne wiatry, burze piaskowe czy duże zapylenie), wskaźniki możliwości przestrzennych śmigłowców Mi-24 i Mi-17 (maksymalny zasięg, promień taktyczny, parametry uzbrojenia), taktyka dzia­łania ugrupowań terrorystycznych, jak również stosowane środki rażenia do przeprowadzania ataków na śmigłowce (broń strzelecka, ciężkie karabiny maszynowe, granatniki przeciwpancerne). Ostrzały statków powietrznych z wykorzystaniem indywidualnej broni strzeleckiej oraz granatników RPG stanowiły poważne zagrożenie dla statków powietrznych. Ogólna liczba ostrzałów tego typu w całym Afganistanie wzrosła w okresie od 18 kwietnia do 23 października i wynosiła 422. Pomimo pojawiających się informacji o po­siadaniu przez przeciwnika przenośnych przeciwlotniczych zestawów rakie­towych nie odnotowano prób użycia tego typu uzbrojenia. W trakcie trwania XI zmiany, poza rejonem odpowiedzialności, dwukrotnie doszło do zestrzele­nia śmigłowców za pomocą granatnika przeciwpancernego RPG. W jednym przypadku powodem zestrzelenia maszyny było jej długotrwałe krążenie w jednym rejonie na niskim pułapie. Poza strefą PSZ miały miejsce także dwie próby zniszczenia śmigłowców za pomocą IED. Ładunki były odpalane w mo­mencie zbliżenia się śmigłowców. Nie były to zaawansowane technicznie ła­dunki, zbliżone konstrukcyjnie do min przeciwśmigłowcowych. Odnotowano także liczne próby zestrzelenia śmigłowców ewakuacji medycznej (MEDEVAC, medical evacuation) w trakcie lotu i przyziemienia. Nie można wykluczyć, że przeciwnik, organizując zasadzki z użyciem IED, przewidywał miejsca, z któ­rych będą zabierani ranni i przygotowywał stanowiska ogniowe w celu ra­żenia śmigłowców MEDEVAC. Stwierdzono także, że przeciwnik podejmował próby „zwabienia” śmigłowców na przygotowane przez siebie oznakowane „lądowiska”. Do zdarzenia tego typu doszło na obszarze Dowództwa Regio­nu Północ (RC-N, Regional Command Nord) w 2012 roku, kiedy rebelianci zastosowali nową taktykę w zwalczaniu i zakłócaniu operacji powietrznych sił koalicyjnych. Odzwierciedleniem stosunku rebeliantów do PSZ była ich aktywność ki­netyczna, która świadczyła o skrajnie wrogim nastawieniu. Przeciwnicy praw­dopodobnie nie byli świadomi narodowości żołnierzy PSZ. Z ich perspekty­wy Polacy byli częścią międzynarodowych sił okupacyjnych wspierających 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę marionetkowy rząd w Kabulu, których trzon stanowili żołnierze pochodzący ze znienawidzonych przez ekstremistów Stanów Zjednoczonych. Z informacji uzyskanych od komórki rozpoznawczej 3 Brygady ANA w Ghazni wynikało, że generalnie miejscowa ludność nie odróżnia żołnierzy ISAF pod względem przynależności do państwa i utożsamia wszystkich żołnierzy z Amerykanami. W przechwyconych dzięki rozpoznaniu radioelektronicznemu (SIGINT, signal intelligence) korespondencjach rebelianci używają określeń będących odpo­wiednikami słów „obcokrajowcy”, „Amerykanie”. Za taki stan rzeczy odpowia­da wiele czynników, m.in.: – niski poziom edukacji, brak dostępu do mediów, powszechny analfabe­tyzm i ogólna niska świadomość sytuacji w regionie; – używanie przez Polaków podobnego uzbrojenia do Amerykanów, a w przypadku żołnierzy Wojsk Specjalnych także prawie identycznego umundurowania; – powszechne stosowanie przez Polaków języka angielskiego; – prowadzenie wspólnych działań z pododdziałami Stanów Zjednoczonych i korzystanie z amerykańskiej infrastruktury; Źródło: ze zbiorów autora. – baza Ghazni była nazywana przez miejscową ludność PRT od czasów, kiedy była kontrolowana przez Amerykanów. Z perspektywy ludności (także rebeliantów) od czasu założenia bazy przez Amerykanów nic się nie zmieniło. Nienawiść do sił zbrojnych związanych z kulturą anglosaską żywić mogli nie tylko ekstremiści. Ci spośród rebeliantów, którzy znają historię swojego kraju, wiedzą, że Afganistan był wielokrotnie celem agresji wojsk Wielkiej Brytanii. Brytyjscy żołnierze posługiwali się w kontaktach, wykorzystując lo­kalnych tłumaczy, tym samym językiem co żołnierze amerykańscy czy też polscy. Z rozmów prowadzonych z mieszkańcami wynika, że niechęć do Brytyjczyków jest w prowincji Ghazni wciąż żywa, nawet wśród ludzi posia­dających nikłą znajomość historii. Prawdopodobnie przetrwała dwa wieki jako „pamięć pokoleń”. Wśród wojowniczych Pasztunów taka pamięć łatwo przeradza się w zbrojny opór. Także interwencja zbrojna NATO w Afgani­stanie może być przez Afgańczyków odbierana jako akt oczywistej agresji: kontynuacja wojen Brytyjczyków i Związku Radzieckiego. Nie bez znaczenia było to, że używane przez Polaków śmigłowce mogły być kojarzone z ra­dzieckimi Siłami Zbrojnymi, które dopuściły się na terenie Afganistanu licz­nych zbrodni wojennych. Zaszłości historyczne oraz przywiązanie Afgańczyków do niezależności własnego kraju były oczywistym powodem nienawiści do obcokrajowców w mundurach. Nic zatem dziwnego, że mieszkańcy terenów, gdzie stacjono­wali żołnierze PSZ, byli wrogo nastawieni i często kooperowali z talibami. Od 18 kwietnia do 23 października odnotowano w rejonie odpowiedzial­ności PSZ ogółem 272 zdarzenia takie jak: wykrycie i neutralizacja założonych ładunków IED, wykrycie i likwidacja składów broni, amunicji i innych środków bojowych przeciwnika, zatrzymanie rebeliantów czy znalezienie niewypałów i niewybuchów, które mogły być użyte przez przeciwnika do produkcji ładun­ków pułapek. Wyniki te były efektem intensywnych działań operacyjnych, wywiadowczych i rozpoznawczych prowadzonych przez pododdziały i wy­specjalizowane komórki PSZ. Podstawowym sposobem oddziaływania prze­ciwnika pozostawały ostrzały ogniem bezpośrednim, których od czasu prze-jęcia odpowiedzialności odnotowano 293, w tym 125 ataków na pododdziały PSZ, 17 ataków na pododdziały Stanów Zjednoczonych, 138 na elementy ASB i 13 na obiekty cywilne. Wysoką intensywność działań podkreślają uczestnicy badań. Według 51% ankietowanych intensywność działania w trakcie trwania XI zmiany była bardzo wysoka, 46,9% żołnierzy uznało, że tempo działań było szybkie, nato­miast jedynie 2% respondentów twierdziło, że intensywność realizacji zadań była średnia – zbliżona do służby w kraju (Wykres 16). 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Żołnierze podczas XI zmiany codziennie realizowali zadania poza bazą, co skutkowało poprawą bezpieczeństwa w prowincji, w której stacjonowali. Po­twierdza to w swojej ocenie XI zmiany dowódca TF-50: Ogólnie XI zmiana była ogromnym wyzwaniem dla żołnierzy TF-50 w związku z liczbą wykonanych operacji oraz stopniem ich skomplikowania. Z drugiej stro­ny w zgodnej ocenie dowództwa, sztabu i operatorów mojego zespołu pozostaje ona wzorcowym przykładem na to, co może osiągnąć TF sił specjalnych, jeśli tylko działa w ścisłej koordynacji z BSO, a nie w oderwaniu od planów sił konwencjonal­nych, jak to się niestety często zdarzało3. Opinia ta znajduje potwierdzenie w wypowiedzi zastępcy dowódcy ACT4: Każda ze zmian miała swoją specyfikę działań i ich dynamikę zapewniającą sku­teczność. XI zmiana wykonywała zadania z dużą dynamiką, wykorzystując wszyst­kie dostępne możliwości w ścisłym współdziałaniu z koalicjantami amerykański­mi, lokalną władzą oraz siłami ANSF5. W ramach PKW Afganistan dowódca operacyjny RSZ sprawował w imie­niu szefa Sztabu Generalnego WP władzę narodową nad PKW, współdziałając w tym zakresie z Dowództwem ISAF w Kabulu oraz JFC w Brunssum. Dowodzenie operacyjne na teatrze działań wojennych sprawował do­wódca PKW/PSZ w odniesieniu do dowódców zgrupowań bojowych oraz pozostałych podległych elementów PSZ zgodnie ze strukturą organizacyj­ną zmiany PKW (nie dotyczyło to elementów Wojsk Specjalnych). Elemen­ty Wojsk Specjalnych były dowodzone przez dowódcę ISAF SOF, realizując część swoich zadań na korzyść dowódcy PKW i dowódcy RC-E. Dowodzenie taktyczne nad dowódcą PSZ w ramach operacji ISAF sprawował dowódca RC-E6. W sztabie PKW istniały dwie komórki zajmujące się wspieraniem do­wódcy w planowaniu, dowodzeniu i kierowaniu działaniami kontyngentu – Centrum Operacji Taktycznych (TOC, Tactical Operation Centre) i Sekcja Operacyjna S-3. 3 Wywiad ekspercki z ppłk. Sławomirem Filipowskim – dowódcą ZB TF-50 Wojsk Specjal­nych. 4 Allied Command of Transformation / Sojusznicze Dowództwo ds. Transformacji (do­wództwo NATO szczebla strategicznego). 5 Wywiad ekspercki z zastępcą dowódcy ACT. 6 Szczegóły systemu dowodzenia zawarte zostały w jednym z załączników do Planu udziału XI zmiany w operacji ISAF. Wykres 16. Opinie ankietowanych dotyczące intensywności działania XI zmiany Bardzo wysoka Wysoka Średnia, zbliżona czasem na realizację zadań do służby w kraju Źródło: opracowanie własne. Źródło: ze zbiorów autora. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Głównym zadaniem TOC była koordynacja działań podległych wojsk oraz monitorowanie bieżącej sytuacji w strefie odpowiedzialności PKW. Dowo­dzenie odbywało się w bezpośredniej relacji ze zgrupowaniami bojowymi, podległą TOC – SGPSz oraz przez koordynowanie współdziałania PSZ i ANSF z Centrum Koordynacji Operacji na Szczeblu Prowincji (OCC-P, Operations Coordination Center-Provincial). Natomiast Sekcja Operacyjna S-3 koordy­nowała działalność wszystkich komórek organizacyjnych sztabu, realizując przedsięwzięcia związane z procesem dowodzenia i planowania działalno­ści bieżącej. Dodatkowo nieustannie analizowała i oceniała sytuację w ob­szarze działania PSZ. System łączności i informatyki rozwinięty na potrzeby XI zmiany PKW Afganistan zapewniał funkcjonowanie systemu dowodzenia, kierowania, alarmowania, współdziałania oraz łączności z rodzinami w kraju. System ten zrealizowany był na podstawie infrastruktury teleinformatycznej narodowej, koalicyjnej oraz systemów komercyjnych. System łączności i informatyki kontyngentu zapewniał funkcjonowanie jawnych i niejawnych usług w zakresie łączności telefonicznej i faksowej, transmisji danych w sieciach informatycznych, łączności radiowej i radiote­lefonicznej, wideokonferencji i wojskowej poczty polowej. W trakcie trwania XI zmiany Sekcja Łączności S-6 koordynowała wymianę danych łączności podczas współdziałania wojsk własnych z wojskami koalicji, m.in. w operacji Devil Hammer II. Dodatkowo powierzonym zadaniem był nadzór nad budo­wą sieci teleinformatycznej Biały Orzeł na potrzeby misji w Afganistanie prze­znaczonej do przetwarzania informacji niejawnych do klauzuli NATO/ISAF SECRET, stanowiącej narodowy komponent koalicyjnej sieci Afghanistan Mission Network (AMN). Uruchomienie sieci Biały Orzeł umożliwiło wymianę poczty, dokumentów, współdzielenie zasobów pomiędzy systemami koali­cyjnymi oraz zapewniło sukcesywną zamianę stacji roboczych ISAF na kom­putery sieci WEN. System rozpoznania PSZ zorganizowany był na podstawie sztabowych komórek rozpoznawczych, komponentów grupy rozpoznawczej (wspiera­nych przez elementy patrolowe z ZB Alfa, ZB Bravo i innych7) oraz elementów rozpoznania przełożonego. Sekcja Rozpoznawcza S-2 PSZ ściśle współpraco­wała z S-2 3 Brygady ANA, wymieniając informacje z tymi elementami. Przez oficerów armii Stanów Zjednoczonych S-2 otrzymywało informacje z amery­kańskich źródeł rozpoznawczo-wywiadowczych. Podstawą funkcjonowania systemu rozpoznania był obowiązujący schemat przepływu informacji, w któ­rym wiodącą rolę odgrywało TOC, odpowiadające za ciągły przesył informa­cji (zwłaszcza ostrzegawczych) do podmiotów PSZ. System meldunkowy za­pewniał przepływ informacji do Dowództwa Operacyjnego, Połączonych Sił Zadaniowych (CJTF, Combined Joint Task Forces) oraz podmiotów PSZ. Dzia­łalność Zespołu Analiz S-2 koncentrowała się na gromadzeniu i analizie da­nych rozpoznawczych, przygotowywaniu analiz oraz prognoz krótko- i dłu­gookresowych. Zespół przygotowywał materiały do targetingu, rozkazów i zarządzeń bojowych. Pracę tę charakteryzowała ścisła współpraca z sekcją C-IED, Zespołem ds. Informacji Rozpoznawczo-Wywiadowczych i Targetingu (IFC, Intel Fusion Celi) oraz z sekcjami rozpoznawczymi zgrupowań bojowych. Pozwoliło to na wzrost jakości przeprowadzanych analiz, co miało swoje od­zwierciedlenie w opracowanych prognozach zagrożeń. Działalność Zespołu Planowania i Współdziałania S-2 skupiała się na planowaniu i koordynowaniu użycia elementów rozpoznawczych podległych dowódcy PSZ oraz środków zapotrzebowanych i przydzielanych na rzecz PSZ przez RC-E. Dodatkowo do zadań zespołu należało planowanie użycia tych środków w operacjach szcze­bla PSZ oraz składanie zapotrzebowań i koordynowanie użycia środków walki elektronicznej przełożonego. W ramach XI zmiany PKW Afganistan system rozpoznania obrazowego oparty był na własnych, organicznych minizestawach BSR, zestawach Zgru­powania Wojsk Specjalnych oraz środkach przydzielanych przez przełożo­nego RC-E. W strukturach XI zmiany znajdował się również BSR średniego zasięgu Aerostar, jednak nie był on użytkowany w związku z zawieszeniem Ze względu na „wrażliwość” danych informacja o dużym stopniu uogólnienia. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę realizacji kontraktu na ww. zestaw. Przydział środków przełożonego był re­alizowany na podstawie zapotrzebowań przesyłanych drogą elektroniczną. Liczba przydzielanych środków była uzależniona od priorytetów wszystkich Sił Zadaniowych wchodzących w struktury RC-E oraz priorytetowych operacji powiązanych bezpośrednio z celami targetingowymi, a także od warunków atmosferycznych. Ponadto na bieżąco zgłaszano zapotrzebowanie na zdjęcia wraz ze szczegółową analizą terenu przyszłych operacji realizowanych przez zgrupowania bojowe. Ważną rolę w ocenie dowódcy XI zmiany odgrywał SIGINT. Informacje przekazywane do komórek PSZ w postaci raportów były pozyskiwane z użyciem metod i środków nasłuchu sieci radiowych i telefonii komórkowej przeciwnika. Rozpoznanie radioelektroniczne prowadzone było permanentnie, przez całą dobę, siedem dni w tygodniu. W wyniku stałego monitoringu przestrzeni radiowej prowadzonej przez SIGINT stacjonarny możliwe było wyselekcjonowanie nowych oraz potwierdzenie już znanych częstotliwości, na których operowali rebelianci, niezbędnych w procesie pla­nowania, zapotrzebowania i użycia środków walki elektronicznej przełożone­go. Mobilny zespół SIGINT uzupełniał pracę SIGINT-u stacjonarnego. Element ten na co dzień działał jako element stacjonarny, jednak podczas prowa­dzenia operacji niejednokrotnie towarzyszył pododdziałom w terenie. Jego obecność w czasie operacji umożliwiała pozyskiwanie informacji z rejonów, w których ukształtowanie terenu uniemożliwiało nasłuch prowadzony przez SIGINT stacjonarny. Równie istotną rolę w systemie rozpoznania spełniał HUMINT. Specyfika HUMINT umożliwia pozyskiwanie i gromadzenie danych na temat intencji, morale lub powiązań między osobami i organizacjami na teatrze działań wojennych, szczególnie w przypadku zgłaszanych przez prze­łożonego potrzeb informacyjnych. Dane te przydatne są na etapie informacyj­nego przygotowania pola walki, prowadzenia operacji oraz realizacji procesu targetingu. Rozpoznanie osobowe odgrywa ważną rolę wspierającą w dzia­łaniach, w których nie występują – bądź też są niewidoczne – przesłanki lub symptomy zagrożenia. Istotną rolę w systemie rozpoznania odgrywało roz­poznanie patrolowe oraz Sekcja Rozpoznania Obrazowego, która podlegała bezpośrednio pod dowódcę grupy rozpoznawczej, ale wykonywała zadania na korzyść wszystkich elementów PSZ. Głównym zadaniem Sekcji Rozpozna­nia Obrazowego była analiza materiału pozyskanego z BSR znajdujących się w dyspozycji dowódcy grupy rozpoznawczej. Podczas lotów rozpoznawczych z reguły obecny był analityk, który korygował nalot według wcześniejszych ustaleń oraz wyznaczał bieżące cele, oceniając zagrożenie w czasie rzeczy­wistym. Żołnierze sekcji wykonywali dodatkowe zadania na korzyść pozo­stałych elementów PSZ w zakresie analiz przestrzennych – określania dróg dojazdów, lądowisk śmigłowców, rejonów podejścia oraz wyboru miejsc do­godnych do prowadzenia obserwacji, wyznaczania celów oraz identyfikacji obiektów oraz dozoru grup wykonujących zadania bojowe w trakcie wykony­wania zadań przy użyciu BSR Orbiter oraz Scan Eagle. Brali oni udział w lotach rozpoznawczych SGPSz i dokonywali analiz pozyskiwanych zdjęć lotniczych, dokonując na ich podstawie oceny. Działalność rozpoznawcza w XI zmianie PKW Afganistan ukierunkowana była na wsparcie informacyjne działalności operacyjnej. Do zasadniczych zadań realizowanych przez Sekcję ds. Infor­macji Rozpoznawczo-Wywiadowczych i Targetingu należało opracowanie pakietów targetingowych do oddziaływania kinetycznego i niekinetycznego, a także przygotowanie i uaktualnianie danych to listy „celów”. Pakiety targe­tingowe ukierunkowane były głównie na dwa rodzaje celów: cele osobowe – przywódcy i bojownicy rebelianccy, których działalność skierowana jest przeciwko siłom koalicyjnym i legalnym strukturom państwa Afganistan; oraz cele obiektowe – składy broni i amunicji. Działalność tę cechowała: zdolność do skutecznego zdyskontowania informacji operacyjnych wywiadu na temat składów broni i aktywności rebeliantów. Wymaga to umiejętności i goto­wości do szybkiego reagowania, właściwego dedykowania sił i środków, a także szacowania ryzyka. Ten ostatni czynnik jest pochodną zaufania dowódcy do kom­petencji komórki wywiadu i zdolności bojowej własnych żołnierzy. Podstawą było wzajemne zaufanie i wiedza, kształtowane przez stały kontakt (cykliczne spotka­nia) dowódcy z oficerami wywiadu oraz na płaszczyźnie „rozpoznania” oraz bezpo­średni udział pracowników wywiadu w prowadzonych operacjach8. W związku z istnieniem kilku komórek zajmujących się sprawami rozpo­znania, szczególnie związanych z wywiadem i kontrwywiadem, oraz dość „luźną” współpracą i wymianą informacji między nimi dowódca PSZ wpro­wadził zwyczaj cotygodniowych spotkań szefów tych komórek oraz do­wódców zespołów Wojsk Specjalnych (TF-49 i TF-50) i osobiście przewod­niczył tym obradom. Była to trafna decyzja, a poziom współpracy, zakres wymiany informacji i w efekcie skuteczność działania uległy zdecydowanej poprawie9. Celem rażenia w rejonie odpowiedzialności PSZ było przede wszystkim obniżenie potencjału bojowego i zdolności bojowej rebeliantów, zdezor­ganizowanie ich działań oraz zapewnienie wojskom własnym i koalicyjnym sprzyjających warunków do realizacji zadań. Pododdziały artylerii realizo­wały te zadania w ramach systemu ochrony baz przed ostrzałami moździe­rzowymi i rakietowymi, a także wspierały plutony manewrowe podczas operacji w rejonie odpowiedzialności zgrupowań bojowych. Zadania reali­zowane były zgodnie z procedurami: planowych zadań (FM, fire mission), 8 Opinia szefa Służby Wywiadu Wojskowego – wywiad ekspercki. 9 Problem ten podkreśla w wywiadzie eksperckim ppłk Sławomir Filipowski – dowódca TF-50. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę odpowiedzi na prowadzony ostrzał (CF, counter fire) oraz wezwania arty­leryjskiego wsparcia ogniowego (CFF, call for fire). Istotną rolę odgrywały zadania ogniowe typu FM, których celem było nękanie, niedopuszczanie i zniechęcanie przeciwnika do zajmowania wcześniej przygotowanych sta­nowisk ogniowych. Zadania tego typu realizowano przede wszystkim w historycznych rejo­nach aktywności przeciwnika (stanowiska ogniowe, z których prowadzone były ostrzały baz, rejony ataków na patrole) i spełniały one ważną funkcję pre­wencyjną, tzw. pokaz siły (show of force). W trakcie realizacji zadań ogniowych podczas misji wykorzystywane były różnorakie środki rozpoznania do kiero­wania ogniem artylerii. Największą liczbę wykorzystywanych środków rozpo­znania stanowiły systemy stacjonarne ze względu na ich ciągłą dostępność. W ramach wykonywanych zadań bojowych (CF, CFF) celami były stanowiska ogniowe obsług 82 mm moździerzy oraz 107 mm pocisków rakietowych, punkty obserwacyjne przeciwnika, uzbrojone grupy przeciwnika, grupy prze­ciwnika podkładające improwizowane ładunki wybuchowe. Całość działań pododdziałów artylerii była koordynowana i nadzorowana przez Sekcję Ko­ordynacji Wsparcia Ogniowego Sztabu PSZ. Głównym zadaniem sekcji było planowanie, koordynowanie i dekonfliktacja użycia organicznych środków wsparcia ogniowego (artyleria oraz śmigłowce bojowe przy udziale oficera z S-3-Air), a także zapotrzebowanych środków od przełożonego (śmigłowce bojowe przy udziale oficera z S-3-Air i lotnictwo sił powietrznych w ramach CAS). We współpracy z przełożonym w ramach RC-E współpraca obejmowała udział przedstawiciela sekcji w Joint Fire Working Group trzy razy w tygodniu, kiedy był składany meldunek zawierający takie informacje jak: – aktualnie prowadzone i planowane operacje (z wyprzedzeniem 96 godzin); – analiza ostrzałów baz w rejonie odpowiedzialności; – realizowane zadania ogniowe przez artylerię w rejonie odpowiedzialno­ści PSZ; – status haubic, moździerzy i radarów rozmieszczonych w rejonie odpowie­dzialności (sprawność techniczna, dyslokacje sprzętu); – meldowanie koncepcji użycia środków wsparcia ogniowego w ramach koncepcji planowanych operacji; – bieżąca współpraca i wymiana informacji w zakresie wsparcia ogniowego prowadzonych operacji, zapotrzebowań na środki wsparcia z RC-E (głów­nie CAS), realizacja zadań serwisowych radarów; – wymiana informacji dotyczących statusu artylerii 3 Brygady ANA (status haubic i moździerzy, stan wyszkolenia i zdolność do wsparcia operacji ASB). W kontekście rażenia na szczególną uwagę zasługuje działalność TZKOP. Charakter ich pracy wymagał bardzo dobrej znajomości stosowania ROE, na­tomiast znajomość języka angielskiego i procedur była podstawą ukończenia szkolenia i uzyskania certyfikatu jeszcze przed wyjazdem do Afganistanu. Wy­soki poziom interoperacyjności TZKOP umożliwiał dowódcy PKW realizację zadań wsparcia ogniowego sił własnych z wykorzystaniem koalicyjnych sił i środków ogniowych (w szczególności lotnictwa i bezzałogowych statków uderzeniowych Sił Zbrojnych Stanów Zjednoczonych), posiadających pociski precyzyjnego rażenia. W zakresie działań niekinetycznych możliwości PKW ograniczały się do oddziaływania na społeczeństwo zamieszkujące rejon działania. Jednym ze skutecznych sposobów była działalność radia Hamdard10. W czasie trwania XI zmiany PKW Afganistan odnotowano lawinowy wzrost uzyskanych połą­czeń i SMS-ów pod radiowy numer telefonu, za którego odbieranie odpo­wiedzialni byli zatrudnieni w stacji lokalni reporterzy radiowi. Efekt ten został osiągnięty przez następujące działania i czynniki: – Emisję i propagowanie numeru radiowego na antenie stacji radiowej. Na­grano specjalny spot-reklamę rozgłośni, podając numer telefonu. Materiał 10 M. Kowalska-Sendek, Głos w eterze, „Polska Zbrojna” 2012, nr 8, s. 44–46. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę ten zachęcał do słuchania radia Hamdard i dzwonienia pod wskazany nu­mer w razie jakichkolwiek zapytań, próśb czy w celu uzyskania informacji. Spot nadawany był codziennie, kilkadziesiąt razy w ciągu doby. – Nowe programy radiowe nastawione na interakcję ze słuchaczami. Były one współtworzone przez słuchaczy, których propozycje piosenek, po­ezji czy różnego rodzaju mądrości ludowych emitowano w programach, a dodatkowo prezentowano rozmowy telefoniczne zarejestrowane przez zatrudnioną w radiu reporterkę. – Akcje ulotkowe i działania lokalnych reporterów radiowych. Akcje zrzutu ulotek przeprowadzano przez Sekcję Rozpowszechniania PsyOps (psycho­logical operations) przy współudziale SGPSz oraz podczas patroli i operacji (dystrybucja ulotek reklamujących radio Hamdard). – Zapraszani goście. Podczas wizyt w radiu jego goście – oficjele i autoryte­ty lokalne – otrzymywali ulotki i inne informacje o radiu Hamdard, które później przekazywali dalej w swoim otoczeniu i środowisku. – Materiały promujące wojsko i policję afgańską oraz rolę i zadania sił ISAF. Przedsięwzięcia realizowane w ramach ochrony (force protection) miały na celu zminimalizowanie oddziaływania wszelkich czynników zagrażających personelowi, technice wojskowej, sprzętowi, infrastrukturze oraz prowadzo­nym operacjom i działaniom. Miały też zapewnić ciągłość i efektywność ope­racyjną w czasie działań bojowych. Ochrona wojsk to zespół przedsięwzięć organizacyjnych i technicznych mających zapewnić ochronę żołnierzom i pracownikom cywilnym. Osiągany był on przez: – właściwą organizację służb dyżurnych i ochronnych; – właściwy system ostrzegania i powiadamiania w sytuacjach kryzysowych; – efektywną identyfikację własnego personelu oraz lokalnych pracowni­ków, kontrolę wejść do baz oraz wybranych stref i budynków – w tym ta­kich jak stołówki, siłownia; – efektywną rozbudowę inżynieryjną bazy, w szczególności ogrodzenia, poszczególnych stref ochronno-obronnych, bram i punktów obserwa­cyjnych; – ochronę stref mieszkalnych, miejsc pracy i pozostałej infrastruktury, a tak­że monitorowanie obszaru poza bazą; – szczególną ochronę infrastruktury uniemożliwiającej wejście na teren bazy; – właściwe zaplanowanie i rozbudowę punktów wjazdowych i wyjazdo­wych do baz. System ochrony baz składał się z systemu rozbudowy inżynieryjnej (ro­ wów, zapór, ogrodzeń itp.) oraz systemu ochrony fizycznej (systemu poste­runków obserwacyjnych, urządzeń blokujących na bramach wjazdowych oraz wielu systemów technicznych: skanerów ludzi, sprzętu, systemów obserwacji i ostrzegania). Szczególną rolę w systemie ochrony baz odgrywał system RAID (rapid aerostat initial deployment). Głównym elementem systemu były wysokiej rozdzielczości kamery przy­mocowane do aerostatu (balonu na uwięzi), przesyłające obraz do stanowi­ska umiejscowionego w TOC. System umożliwiał ciągłą, dzienno-nocną ob­serwację okrężną w promieniu do 25 km. Wykorzystywany był głównie do wykrywania prób podłożenia IED, lokalizacji stanowisk ogniowych, identyfi­kacji i rozpoznania grup bojowych przeciwnika oraz monitorowania działań sił własnych w promieniu obserwacji. Fotografia 22. FOB Ghazni z widocznym na tle ogona Mi-17 systemem RAID Źródło: ze zbiorów autora. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Atak ogniem bezpośrednim, z użyciem głównie broni maszynowej oraz granatników przeciwpancernych RPG, był podstawową formą oddziaływania przeciwnika na pododdziały PSZ, ASB czy obiekty cywilne (najczęściej kon­woje z zaopatrzeniem, eskortowane przez cywilne firmy ochroniarskie). Po­tencjalnie bardzo niebezpieczny mógł okazać się ogień prowadzony z karabi­nów wyborowych SWD oraz ogień pojedynczy z nieokreślonej broni 12,7 mm (prawdopodobnie niezaawansowanej technicznie, wykonanej na bazie lufy DSzK), jaki był prowadzony w rejonie dystryktu Waghez, gdzie zgodnie z po­siadanymi informacjami rozpoznawczymi działała grupa strzelców wyboro­wych. Groźną bronią rebeliantów były IED, do których konstruowania rebe­lianci używali głównie materiałów wybuchowych domowej roboty (HME, home made explosive), które można wyprodukować z nawozów sztucznych, bez dostępu do specjalistycznych laboratoriów. Źródło: ze zbiorów autora. Materiały wybuchowe pochodzenia przemysłowego lub wojskowego były znacznie trudniej dostępne lub droższe. Ponadto siła wybuchu ładunku HME jest porównywalna lub nieznacznie mniejsza od materiałów wybucho­wych wojskowych czy przemysłowych. W działaniach z użyciem IED, których głównym celem było rażenie wozów bojowych i ich załóg, przeciwnik stoso­wał głównie ładunki małej i średniej mocy, o masie do 50 kg. Odnotowano również przypadki stosowania przez rebeliantów dużych ładunków o masie ok. 90–100 kg. Ponadto w celu spotęgowania strat przeciwnik stosował ła­dunki o działaniu kierunkowym rażące odłamkami (DFC, directional fragmen­tation charge) oraz ładunki skupione o działaniu kierunkowym (DFFC, direc­tional fragmentation focused charge). W zależności od masy użytego ładunku mogły być przeznaczone do rażenia żołnierzy oraz pojazdów. Nie stwierdzo­no prób użycia pocisków formowanych wybuchowo (EFP, explosively formed projectile), które stosowano w Iraku. Improwizowane urządzenia wybuchowe stosowane były przez przeciwnika w każdym rejonie, w którym pododdziały PSZ prowadziły działania operacyjne. Były to najczęściej ładunki pojedyncze ustawiane głównie na lub przy głównych liniach komunikacyjnych w celu ra­żenia i ograniczenia swobody ruchu patroli i konwojów sił koalicyjnych i ASB. Stwierdzono również ustawianie ładunków w grupach w celu wzbraniania podejścia do rebelianckich rejonów wsparcia, skrytek materiałowych (co czę­sto potwierdzały Siły Specjalne) oraz bezpiecznych miejsc przebywania. Miej­scami szczególnie niebezpiecznymi były rejony kanalizujące ruch, przepusty, miejsca po wcześniejszych eksplozjach IED, wąskie przejazdy, objazdy, szcze­gólnie po miękkim podłożu wokół przepustów. Analiza ataków wskazuje, że przeciwnik rozpoznawał procedury działania pododdziałów PSZ w wypad­ku wykrycia ładunków IED i w razie ataku minowego. Świadczą o tym takie czynniki jak sposób umieszczania płyt naciskowych i samych ładunków oraz charakterystyka ładunków (stosowanie m.in. elementów niemetalowych), a także organizowanie zasadzek przeciwko elementom inżynieryjnym, roz­poznania i rozminowania dróg czy próby niszczenia pojazdów dowodzenia w patrolach zmotoryzowanych. W trakcie trwania XI zmiany podejmowano różne środki bezpieczeństwa podczas wykonywania zadań mandatowych, a szczególnie: – każdorazowo przed wyjazdem z bazy dokonywano szczegółowej analizy drogi przemieszczania pod względem zagrożenia minowego i IED; – w związku z ustawianiem przez rebeliantów urządzeń IED typu DFC czę­sto stosowano taktykę prostopadłego podejścia do przepustu lub „miejsc historycznych” (saper odchodzi z korony drogi przed podejrzanym miej­scem na bezpieczną odległość i podchodzi do niego prostopadle w celu wykrycia kierunkowych min pułapek); – często sprawdzano miejsca zagrożone występowaniem IED metodą wy­buchową przez użycie materiałów wybuchowych do odsłonięcia wierzch­niej warstwy gruntu; – podczas patroli realizowanych zwłaszcza po HWy-1 każdorazowo spraw­dzano tzw. karezy11 ze względu na częste wykorzystywanie ich systemu do podkładania IED o dużej masie ładunku głównego; 11 Karezy to tradycyjne afgańskie studnie, niekiedy o głębokości nawet do 50 metrów, połączone z sobą siecią podziemnych przejść. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Źródło: ze zbiorów autora. Fotografia 25. Żołnierze w trakcie sprawdzania miejsca prawdopodobnego położenia IED Źródło: ze zbiorów autora. – teren sprawdzany przez RCP był powtórnie badany przez sekcję rozmino­wania, wielokrotnie znajdowano ładunki wybuchowe tuż po sprawdzeniu terenu przez RCP; – do sprawdzania miejsc szczególnie niebezpiecznych stosowano zdalnie sterowane roboty; – podczas wykonywania zadań związanych ze sprawdzeniem nawierzchni drogi oraz miejsc niebezpiecznych spieszący się żołnierze przebywali pod osłoną systemów zakłócających zamontowanych na pojazdach (Duke, Symphony); – podczas poruszania się po drogach lokalnych wszelkie miejsca ogranicza-jące swobodę ruchu traktowane były jako potencjalne zagrożenia (miej­sca podłożenia IED); miejsca zagrożone (szczególnie uszkodzone prze­pusty i konstrukcje drogowe) traktowane były jako miejsca dogodne do podłożenia ładunków IED. Bezpieczeństwo siłom koalicji, ASB oraz afgańskiemu społeczeństwu za­ pewniały realizowane zadania związane z rozpoznaniem oraz oczyszczaniem dróg przez amerykańskie RCP. Źródło: ze zbiorów autora. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Źródło: ze zbiorów autora. Rysunek 8. Podstawowy sprzęt XI zmiany Źródło: opracowanie własne. Zadania te wykonywane były w ramach wspólnych patroli w strefie od­powiedzialności PSZ w celu zapewnienia swobody manewru na głównych szlakach komunikacyjnych. Podobnie amerykańskie oddziały do neutraliza­cji ładunków wybuchowych (EOD, explosive ordnance disposal) brały udział we wspólnych patrolach z RCP oraz podejmowały zadania neutralizacji IED. W czasie swojej działalności w rejonie odpowiedzialności PSZ zneutralizowa­no 92 IED. Ochrona wojsk wchodzących w skład XI zmiany była realizowana w czte­rech zasadniczych obszarach: 1. Ochrony fizycznej przez: – ochronę fizyczną baz oraz obiektów infrastruktury dzięki rozbudowane­mu systemowi obronnemu, punktom kontrolnym, systemowi kontroli do­stępu, rozbudowie inżynieryjnej elementów baz, w tym rozbudowie zapór inżynieryjnych oraz ukryć i schronów dla stanów osobowych, uzbrojeniu i sprzętowi wojskowemu, a także dzięki stałej znajomości przez stany oso­bowe obowiązujących zasad oraz procedur; – ochronę fizyczną konwojów – z wykorzystaniem sił i środków pododdzia­łów bojowych oraz GWO i SGPSz; ochronę fizyczną dróg zaopatrywania i przemieszczenia, realizowaną w ramach ochrony pasywnej i aktywnej, przez organizację stałych oraz ruchomych punktów kontrolnych w strefie odpowiedzialności. Źródło: ze zbiorów autora. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Źródło: ze zbiorów autora. 2. Bezpieczeństwa operacyjnego przez: – ścisłą koordynację i integrację wysiłków wszystkich elementów PSZ w za­kresie ochrony wojsk przez przestrzeganie stałych procedur operacyjnych; – prowadzenie ze stanami osobowymi cyklu szkoleń i treningów z zakresu ochrony wojsk na temat kodów ubioru, stanów i sygnałów alarmowych, zasad postępowania w rejonach i na drogach marszu oraz działania w przypadku użycia BMR lub toksycznych środków przemysłowych, a tak­że właściwą działalność ochrony baz; – ochronę wojsk znajdujących się w rejonie działań przez właściwą organi­zację systemu ochrony oraz ochronę dróg zaopatrywania i przemieszcza­nia mających decydujące znaczenie dla efektywności działań. 3. W obszarze ochrony indywidualnej przez: – bezwzględne przestrzeganie wprowadzonych stanów gotowości, kodów ubioru i ruchu pojazdów w rejonie odpowiedzialności; – stosowanie się do zasad działania minimalizujących skutki ewentualnego ataku terrorystycznego, użycia IED oraz możliwości zaistnienia wypad­ków, – szczegółowe instruowanie podwładnych z zakresu zasad bezpieczeństwa przed przystąpieniem do wykonywania zadań. 4. W obszarze ochrony zdrowia przez: – właściwe zabezpieczenie medyczne w trakcie realizacji wszelkich zadań; – uwzględnianie w planowaniu działań możliwości ewakuacji medycznej oraz udzielania pomocy; – objęcie szczególną ochroną źródeł zaopatrywania w wodę pitną oraz miejsc jej przechowywania, a także miejsc magazynowania i wydawania żywności; – stałą znajomość przez stany osobowe zasad udzielania pierwszej pomocy, procedur ewakuacji oraz udzielania pomocy; – za bezpieczeństwo wojsk w strefie odpowiedzialności (operacje poza bazą, patrole, konwoje, QRF) odpowiadali dowódcy poszczególnych szczebli dowodzenia w obszarach swojej kompetencyjnej odpowiedzial­ności, a także dowódcy realizujący zadania w tych obszarach w zakresie ochrony dowodzonych przez nich pododdziałów. Funkcjonowanie XI zmiany PKW, podobnie jak poprzedników, w zakresie zabezpieczenia logistycznego było ułatwione dzięki funkcjonowaniu porozu­mienia ACSA12. Stan warunków socjalno-bytowych w bazach zajmowanych przez żołnierzy PKW był zróżnicowany i uzależniony głównie od wielkości bazy, jej lokalizacji, dostępności dróg zaopatrzenia i sytuacji militarnej w oko­licy bazy. Najlepsze warunki socjalno-bytowe były zapewnione w bazach Ba­gram, w Kabulu, FOB Ghazni oraz FOB Vulcan. Dobre warunki socjalno-by­towe zapewniono również w COP Waghez. W czasie XI zmiany podjęto do­datkowo wiele przedsięwzięć, które poprawiły warunki bytowania żołnierzy i pracowników wojska w bazach. Realizacja żywienia stanów osobowych w bazach Ghazni oraz Bagram prowadzona była przez firmę Fluor, natomiast w Kabulu żywienie prowadziły: Hq Isaf i Kaia firma Supreme, kontraktowane przez stronę amerykańską. Po­nadto w bazach FOB Vulcan i COP Waghez żywienie realizowane było siłami własnymi plutonów zaopatrzenia zgrupowań bojowych na bazie żywności dostarczanej przez firmę Supreme. 12 Umowa nabycia i usług wzajemnych (ACSA, Acquisition and Cross Service Agreement) w sprawie wsparcia logistycznego dla PSZ w Afganistanie. W Afganistanie strona pol­ska w ramach podpisanego porozumienia otrzymała wsparcie od strony amerykańskiej w obszarach dotyczących środków powszechnego użytku, tj. żywności, wody, mate­riałów pędnych, konstrukcyjnych i środków medycznych. Porozumienia wykonawcze do umowy ACSA umożliwiły również wykorzystanie przez PKW sprzętu i mienia armii amerykańskiej (sprzętu łączności satelitarnej, urządzeń zakłócających oraz różnych pojazdów specjalnych, m.in. pojazdów MRAP, M-ATV) oraz utylizację i demilitaryzację zbędnego mienia, którego wartość była niższa od kosztów jego transportu do kraju. Umowa ACSA obejmowała też zagadnienia związane z transportem z/do Afganistanu. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Źródło: ze zbiorów autora. Fotografia 31. Zastępca dowódcy RC-E ds. wsparcia zapoznaje się z sytuacją logistyczną w TF White Eagle Źródło: ze zbiorów autora. W zakresie poprawy warunków żywienia i przechowywania żywności dążono do polepszenia wyposażenia kuchni i stołówek w sprzęt gastrono­miczny oraz zwiększenia możliwości przechowywania środków spożywczych w bazach, szczególnie w COP Waghez. Zgodnie z porozumieniem ACSA stro­na amerykańska była odpowiedzialna za dostarczanie zapasów w klasie I – wody butelkowanej i MRE13 oraz w klasie III – paliwa. Podstawą do uruchomie­nia dostaw był system meldunkowy Logstat, codziennie przesyłający przez bazy stanu zapasów w poszczególnych klasach, z wykorzystaniem do tego arkusza kalkulacyjnego Logstat. Dostawy żywności odbywały się w systemie tygodniowym na podstawie wysyłanych przez poszczególne bazy zapotrzebowań. Dostawy realizowane były niejednokrotnie nieterminowo, co wpływało na jakość przewożonej żyw­ności oraz stan zapasów w bazach. System zaopatrywania stosowany przez stronę amerykańską oparty był na transporcie lokalnego przewoźnika. Stan techniczny posiadanych pojazdów oraz nierzetelność kierowców skutkowały opóźnieniami dostaw, co miało niejednokrotnie wpływ na jakość dostarcza­nego towaru. W okresie funkcjonowania XI zmiany nastąpiło rozbudowanie, a tym samym powiększenie możliwości przechowywania zapasów klasy III w FOB Ghazni i COP Waghez. Zasadniczym problemem w zakresie zabezpieczenia technicznego było zaopatrywanie serwisu pojazdów dzierżawionych od Stanów Zjednoczonych w części oraz w zestawy obsługowe. Mimo że możliwości obsługowo-re­montowe serwisu, jego baza warsztatowa oraz przestrzeń magazynowa po­zwalałyby na zaspokojenie potrzeb usługowo-remontowych, serwis nie był w stanie efektywnie i planowo wykonywać zadań. Brak podstawowych części i podzespołów do pojazdów użyczonych w ramach umowy ACSA powodował długotrwałe przestoje pojazdów w serwisie. W ramach usprawnienia funk­cjonowania systemu podczas trwania XI zmiany wykonano wiele czynności, dzięki którym możliwe było utrzymanie wysokiego wskaźnika sprawności technicznej. Przede wszystkim stworzono system cotygodniowych odpraw z kierownictwem serwisu, podczas których określano priorytety w zakresie wykonywanych zadań remontowych. Z uwagi na problemy z transportem lądowym zamawianych części (ich czasem i częstotliwością) organizowano konwoje logistyczne transportem lotniczym przy wykorzystaniu śmigłowców Mi-17, co pozwoliło na szybki transport istotnych dla usprawnienia pojazdów części i podzespołów znajdujących się w nadrzędnej bazie magazynowej w FOB Sharana. W celu poprawy stanu technicznego został stworzony oraz wdrożony do realizacji plan obsług pojazdów opancerzonych o zwiększonej odporności na miny i ataki z zasadzki (MRAP, mine resistant ambush protected), 13 Racje żywnościowe MRE (meal, ready-to-eat) – racje żywnościowe używane w Siłach Zbrojnych Stanów Zjednoczonych. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę dzięki któremu osoby odpowiedzialne za stan techniczny otrzymały informa­cję o przeprowadzonych w ostatnim okresie obsługach. W celu uniknięcia długotrwałych napraw opracowano wzór notatki służbowej umożliwiającej dokonanie szybkiej usługi przy ominięciu skomplikowanej procedury stoso­wanej przez serwis w momencie wprowadzenia pojazdu na warsztat. Przy współpracy instruktorów serwisu pojazdów amerykańskich zorganizowano i przeprowadzono szkolenia z zakresu obsługi codziennej pojazdów, co rów­nież miało pozytywny wpływ na utrzymanie wysokiej sprawności sprzętu. Na wysokim poziomie funkcjonował system logistyczny nadzorowany przez NSE w ramach XI zmiany tworzony przez ponad 80 żołnierzy z niemal wszystkich RSZ. Zdecydowana większość wywodziła się z 10. i 1. Brygady Lo­gistycznej. Na co dzień odpowiadali za zaopatrzenie we wszelkie produkty i usługi niezbędne do funkcjonowania kontyngentu. Zamawiali, magazyno­wali, dystrybuowali żywność, środki higieny, odzież, materiały biurowe, me­ble, amunicję, materiały wybuchowe, części do śmigłowców, pojazdów opan­cerzonych i wiele innych. Rysunek 9. Podstawowy sprzęt XI zmiany Źródło: opracowanie własne. Większość mienia transportowana była drogą powietrzną z Polski lub użyczana była przez Amerykanów w ramach umowy ACSA. W sytuacji, gdy koszt transportu przekraczał wartość produktu, logistycy korzystali z oferty rynku lokalnego. W trakcie XI zmiany nie występowały problemy z indywi­dualnym wyposażeniem żołnierzy w przedmioty zaopatrzenia mundurowe­go. Wyposażono oraz doposażono żołnierzy PKW zgodnie z należnościami przewidzianymi dla żołnierzy pełniących służbę w Afganistanie. Nie odno­towano również problemów z wyposażaniem w uzbrojenie indywidualne oraz zespołowe. Na wysokim poziomie funkcjonował serwis KTO Rosomak, a ze względu na wymogi gwarancyjne obsługa realizowana była na miejscu przez zespół mechaników producenta. Baza serwisowa oraz sposób wykony­wania przeglądów i napraw wzbudzały uznanie u wizytujących kontyngent gości i przełożonych zagranicznych. Jedynie brak katalogu niezbędnych części zamiennych przechowywanych w rejonie operacji powodował, że często trzeba było organizować transporty doraźne z kraju, z niezbędnymi do napraw elementami. Dotyczyło to również części zamiennych i mate­riałów eksploatacyjnych do śmigłowców. Na podkreślenie zasługuje pełne zrozumienie i wsparcie z Dowództwa Operacyjnego SZ jako organu dowo­dzącego w systemie narodowym, które błyskawicznie reagowało na tego typu sytuacje. Dodatkowo wysoki poziom dbałości o powierzone mienie i sprzęt wojskowy miał decydujący wpływ na zachowanie wysokiego wskaź­nika sprawności technicznej sprzętu. Pododdziały realizowały obsługi zgod­nie z branżowymi przepisami w sposób rzetelny, staranny, a przede wszyst­kim – planowy. Osoby odpowiedzialne za nadzór nad systemem obsługowo­-remontowym (technicy etatowi, nieetatowi żołnierze poszczególnych zgru­powań oraz szefowie służb komórek sekcji logistycznych) wywiązywały się w stopniu bardzo dobrym z powierzonych obowiązków. Współpraca zarów­no z serwisem KTO, jak i pojazdów amerykańskich pozwalała na zachowanie ciągłości wykonywania zadań. W trakcie realizacji zadań przez XI zmianę zabezpieczenie medyczne re­alizowane było prawie całkowicie przez polski personel medyczny. W bazie Ghazni funkcjonował szpital polowy świadczący usługi na poziomie „2+”14, tzn. placówka realizowała procedury ratujące życie, kończyny i wzrok. Podob­ny szpital posiadali w pobliżu Amerykanie. Ze względu na brak zdolności ze strony polskiej transport powietrzny w zakresie MEDEVAC15 zapewniała stro­na amerykańska. Na lądowisku w Ghazni na stałe dyżurowała para śmigłow­ców ewakuacji medycznej. 14 Znak „+” wskazuje na dodatkowe świadczenia, wykraczające poza poziom drugi, m.in.: diagnostykę obrazową, diagnostykę laboratoryjną, laboratorium mikrobiologiczne, usługi stomatologiczne, pomoc weterynaryjną, osłonę przeciwepidemiczną i epizo­ otyczną. 15 W sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia poszkodowanych byli oni transportowani drogą powietrzną przez amerykańskie śmigłowce sanitarne UH-60 Black Hawk w ciągu 1–4 godzin. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Źródło: ze zbiorów autora. Do zagrożeń medycznych, oprócz typowych dla działań bojowych, do­chodziły: – Podstawowe zagrożenia dla zdrowia związane było z przebywaniem na wysokości ok. 2000 metrów n.p.m. Narażenie na promieniowanie słonecz­ne, wysoki stopień zapylenia powietrza, z towarzyszącymi wiatrami, po­wodowały podrażnienie górnych dróg oddechowych, infekcje skóry oraz infekcje spojówek. W okresie przejściowym znaczne różnice temperatury w dzień i w nocy narażały na infekcje przeziębieniowe. – W okresie letnim w godzinach wieczornych i wczesnoporannych istniało ryzyko kontaktu z jadowitymi zwierzętami (skolopendrami, skorpionami, solfugami czy wężami). Ze względu na wałęsające się psy i koty istniało ryzyko pogryzienia i zachorowania na wściekliznę. – W czasie XI zmiany realne było zagrożenie gorączką Q i brucelozą, której ogniska występują w Afganistanie. Istnieje również w Afganistanie realne zagrożenie zachorowaniem na gorączkę krwotoczną krymsko-kongijską, przenoszoną przez kleszcze. – Do innych zagrożeń należała możliwość zarażenia się gruźlicą lub paso­żytami ze względu na ścisłą współpracę z ASB i częsty kontakt z ludnością miejscową, która boryka się z tymi schorzeniami. – Częste urazy spowodowane aktywnością sportową. Również długotrwałe obciążenia, w szczególności stawów kolanowych, biodrowych i kręgosłu­pa związane z używaniem obowiązkowego wyposażenia osobistego, na­rażały na zespoły bólowe pochodzenia nerwowego, mięśniowego i więza­dłowego. – Narażenie na stres związany z zagrożeniami życia powoduje reakcje nie­adekwatne do sytuacji, mogące obniżać zdolności bojowe żołnierzy, oraz nadpobudliwość w działaniu. Okresowo występujące duże obciążenia służbą negatywnie wpływają na wydolność psychofizyczną żołnierzy. W trakcie sytuacji kryzysowych szpital polowy korzystał z tzw. chodzące­ go banku krwi. Idea ta, zapoczątkowana w trakcie IX zmiany PKW, była częścią zorganizowanego systemu poboru krwi, stworzonego na potrzeby działań na teatrze działań wojennych. Udało się opracować procedury, które pozwalały na zebranie w krótkim czasie potrzebnej ilości krwi. W celu usprawnienia akcji poboru krwi i zwiększenia bezpieczeństwa transfuzji zdołano pozyskać 109 kandydatów na potencjalnych dawców. Zo­stali oni poddani szerokiej diagnostyce w laboratorium Grupy Zabezpiecze­nia Medycznego. Przeprowadzono badania morfologiczne i wirusologiczne. Ponadto każdorazowo zbierano szczegółowy wywiad epidemiologiczny oraz potwierdzano grupę krwi kandydatów na dawców. Na wyposażeniu polskie­go szpitala Grupy Zabezpieczenia Medycznego znajdowało się urządzenie do szybkiego przetaczania krwi z zachowaniem warunków normotermii. Krew przetaczano z prędkością ponad 750 ml na minutę o temperaturze 37,5°C, co zapobiega hipotermii organizmu i rozwojowi innych zaburzeń. Na podkreślenie zasługuje to, że szpital polowy utrzymywał ścisłą współ­pracę ze szpitalem amerykańskim oraz świadczył usługi dla personelu ASB, ludności cywilnej (wybiórczo) oraz wszystkich ewakuowanych medycznie w konsekwencji ran i urazów spowodowanych toczącymi się walkami. Zabezpieczenie medyczne realizowane było w sposób ciągły w trakcie prowadzonej działalności operacyjnej. W składzie patroli znajdowały się wozy ewakuacji medycznej wykorzystujące pojazdy KTO Rosomak. Indy­widualne wyposażenie medyczne personelu zostało dopracowane, bazu­jąc na doświadczeniach z wcześniejszych misji, i odpowiadało najwyższym standardom. W trakcie XI zmiany udało się uniknąć ofiar śmiertelnych, jednak działania bojowe przysporzyły rannych i trudną do określenia liczbę żołnierzy i pracow­ników cywilnych, którzy po powrocie do kraju borykać się będą z zespołem stresu pourazowego (PTSD, post-traumatic stress disorder16). 16 PTSD dotyczy zjawiska żołnierskiej traumy, choć nie zawsze wiąże się z przeżyciami wojennymi. Zob. J. Rybak, Zakamarki żołnierskiego umysłu, „Polska Zbrojna” 2014, nr 5, s. 22–24. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Jednym z zasadniczych zadań XI zmiany PKW było działanie na rzecz po­prawy zdolności działania armii afgańskiej, które prowadzono na wszystkich poziomach, nie tylko przez zespoły szkoleniowe. Sztab XI zmiany realizował współpracę w ramach tzw. partneringu z 3 Brygadą ANA oraz policją afgań­ską. Zasady współpracy polegały na: – cotygodniowych spotkaniach koordynacyjnych w celu uzgodnienia wspólnych przedsięwzięć na najbliższy tydzień; – wspólnym planowaniu i synchronizacji operacji krótkoterminowych oraz wspólnym prowadzeniu operacji i patroli; – wzajemnym wspieraniu operacji; – wizytach specjalistów z kompanii logistycznych ZB „A” i „B” w FOB Vulcan w celu udzielenia pomocy logistycznej i specjalistycznej w czasie naprawy i obsługi pojazdów mechanicznych. W trakcie XI zmiany oficerowie Sztabu PSZ realizowali m.in. zadania zwią­ zane z koordynacją wspólnych działań partnerskich – Combined Action pomiędzy elementami PSZ (ZB „A” i „B”), a ich odpowiednikami z 3 Brygady ANA oraz AUP prowincji Ghazni. Koordynacja dotyczyła głównie wspólnych operacji, a także wsparcia podczas planowania samodzielnej operacji przez 3 Brygadę ANA. W trakcie spotkań dążono do ścisłej współpracy AUP i ANA podczas planowania, organizowania i prowadzenia działań operacyjnych. Źródło: ze zbiorów autora. W cyklu dwutygodniowym koordynowano działanie wspólnych patroli ZB „A”i „B”z ASB. Podczas cotygodniowych spotkań korygowano oraz uzgadnia­no wspólne działania na kolejny tydzień. Można było zauważyć, że żołnierze i dowódcy ANA bardzo chętnie po­dejmują wszystkie działania, jeżeli są one wspierane przez PSZ. Bardzo waż­nym aspektem było własne zaangażowanie, spędzanie czasu razem, rozma­wianie (na każdy temat), poznanie się, budowanie wspólnego zaufania przez wspólne patrole i operacje. Jak wykazują doświadczenia, ANA ma tendencje do ulegania tzw. szkole rosyjskiej. Dowódca w dalszym ciągu jest jedynym uprawnionym do podejmowania decyzji i nic bez jego wiedzy nie może się wydarzyć. Taka sytuacja powoduje osłabienie inicjatywy u oficerów sztabu i często ogranicza się do oczekiwania na wyraźne zadania. W przypadku bra­ku dowódcy wszystkie decyzje odkładane są do czasu jego powrotu. W trakcie XI zmiany z wielkim zaangażowaniem realizowana była współ­praca S-4 PSZ (logistyka) z dowództwem i sztabem 5. kandaku, w którym uczestniczyli przedstawiciele wojskowego zespołu doradczego o specjalno­ści logistycznej (Mat-Log, Military Advisory Team – Logistic). Ważnym przed-sięwzięciem w ramach partneringu było szkolenie dla żołnierzy afgańskich prowadzone przez instruktorów z kompanii logistycznej ZB „A” i „B” w obec­ności przedstawicieli Mat-Log. W ramach partneringu, na prośbę dowódcy 5. kandaku, szkolenie odbywało się w zakresie obsługi i naprawy cystern paliwa będących na wyposażeniu 3 Brygady ANA, nauki przeprowadzenia obsługi okresowej pojazdów typu HMMWV, ford ranger w warsztatach kom­panii remontowej kandaku, wykonywania obsługi pojazdów mechanicznych i agregatów prądotwórczych, pomocy w usunięciu niesprawności cystern paliwowych i zasad właściwej ich eksploatacji, obsługi i naprawy uzbrojenia – (szczególnie broni maszynowej), będącego na wyposażeniu 3 Brygady ANA oraz nauki jazdy. Szkolenie z zakresu naprawy i obsługi okresowej cieszyło się dużym zainteresowaniem i zaangażowaniem ze strony żołnierzy kompanii remontowej 5. kandaku. W okresie misji XI zmiany oficerowie z Sekcji Koordynacji Wsparcia Ognio­wego wielokrotnie koordynowali w ramach partneringu strzelanie baterii artylerii 4. kandaku 3 Brygady ANA. Kierownikiem strzelania i kierującym ogniem był szef artylerii brygady. Strzelanie przebiegało w sposób popraw­ny i osiągnięto założony cel szkoleniowy w postaci ostrzelania celu. Ponadto szkolenie Afgańczyków prowadziły etatowe zespoły szkoleniowe piecho­ty i artylerii. Natomiast specjaliści z Żandarmerii Wojskowej odpowiadali za szkolenie w Centrum Treningowym Policji w Ghazni, znajdującym się na te­renie bazy, gdzie prowadzone były dwa rodzaje kursów: podstawowy, który trwał osiem tygodni, i czternastotygodniowy – podoficerski. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Uczestnicy szkoleni przez afgańskich instruktorów przy wsparciu polskich żandarmów nabywali umiejętności z zakresu teorii i praktyki prowadzenia działań policyjnych oraz ćwiczeń praktycznych, takich jak strzelanie. Brali też udział w kursach nauki czytania, pisania, matematyki, znajomości regu­laminów, a nawet zasad higieny. Szczególny nacisk kładziono na znajomość konstytucji, praw człowieka oraz odrębności prawa karnego od zakazów re­ligijnych. Wyszkolonych już policjantów wspierali polscy doradcy. Policyjny Zespół Doradczy (PAT, Police Advisor Team) to grupa żandarmów, którzy ob­serwowali pracę Afgańczyków i doradzali w różnych dziedzinach w zależno­ści od zgłaszanych potrzeb. W ramach polskiego kontyngentu działało pięć takich grup – cztery przy­dzielone do dystryktów prowincji w rejonie odpowiedzialności PKW i jedna w mieście Ghazni. „Advisorzy” skupiali się na technikach operacyjnych prze­szukiwania pojazdów, domów, ludzi i ustawiania punktów kontrolnych. Po­nadto policjanci pod ich okiem doskonalili umiejętności strzeleckie i umiejęt­ności z zakresu udzielania pierwszej pomocy zgodnie z zasadami medycyny taktycznej. Brali również udział we wspólnych akcjach z polskimi żołnierza­mi. W ten sposób policjanci zdobywali nowe doświadczenia w realnych wa­runkach bojowych, a „advisorzy” mieli okazję sprawdzić, gdzie pojawiają się ewentualne braki wymagające doradztwa. W trakcie wspólnych działań, zarówno szkoleniowych, jak i prowadzonych operacji, istniało zagrożenie atakami ze strony „partnerów”. W omawianym okresie niepokojąco wzrosła liczba ataków typu insider threat17, w trakcie któ­rych afgańscy żołnierze lub policjanci otwierali ogień do żołnierzy sił koalicji. W omawianym okresie w atakach tego typu zginęło 53 żołnierzy ISAF. Przyczyny ataków były zróżnicowane. Najczęstszą zidentyfikowaną przyczy­ną było przejście funkcjonariuszy na stronę rebeliantów. W 10% przypadków powodem ataku była kłótnia. Afgańczycy są bardzo wrażliwi na punkcie swo­jej godności, a zgodnie z ich tradycją odpowiedzią na obrazę może być zada­nie śmierci. Brak znajomości miejscowej kultury czy też brak kultury jako takiej, a tak­że nadmierna chęć motywowania żołnierzy ANA bez zrozumienia tutejszych zwyczajów, łatwo mogły prowadzić do tragedii. Prawie równie częstą (9%) przyczyną ataków był stres, który powoduje złą ocenę sytuacji, a w konse­kwencji otwarcie ognia. Za 14% odpowiadają po równo funkcjonariusze zmo­tywowani pobudkami ideologicznymi i rebelianci, którzy wstąpili w szeregi ASB w celach sabotażowych. Wiadomo, że przeciwnik w sposób planowy starał się wprowadzać swoich ludzi do struktur ASB. W 6% zdarzeń nie sprecy­zowano powodu ataków, ale dowiedziono, że zamachowiec był inspirowany przez osoby trzecie. Odnotowano również przypadki (2%) podszywania się pod członków ASB za pomocą fałszywych dokumentów w celu przeprowa­dzenia ataku. W 47% zdarzeń motywy pozostały niewyjaśnione. W raportach brakuje danych na temat stosowania narkotyków przez osoby dokonujące zamachów, ale ze względu na powszechne użycie tych środków (zwłaszcza popularnego wśród żołnierzy ANA i ANP haszyszu) i zakłócanie przez te środ­ki percepcji należało liczyć się z zagrożeniem związanym z atakiem ze strony funkcjonariuszy i żołnierzy używających środków odurzających. Napływające informacje rozpoznawcze świadczyły o utrzymującym się zagrożeniu atakami samobójczymi. Liczba informacji dotyczących zagrożenia atakami samobój­czymi na obiekty rządowe ASB i ISAF rosła i nasiliła się we po ukazaniu się w internecie filmu obrażającego uczucia religijne wyznawców islamu. Chociaż ocenia się, że prowincja Ghazni nie była docelowym rejonem prowadzenia ataków z zarówno samobójczych, jak i pojazdów pułapek, to jednak zagrożenie tego typu atakiem realnie istniało. Pomimo tych zagrożeń odpowiednie podejście ze strony polskich żołnierzy do afgańskich partnerów nie doprowadziło do konfliktowych sytuacji. Odnotowano jeden incydent 17 Nie ma jednej definicji stosowanej przy opisie ataków. Do najczęściej spotykanych w prasie angielskojęzycznej należą określenia: inside the wire threat lub green-on-blue. Nazwa ta ma związek z kolorami używanymi dla oznaczenia sił własnych jako „niebie­skich” (blue), przeciwnika jako „czerwonych”(red) oraz sojuszników afgańskich jako „zie­lonych”(green), Zob. K. Danielewicz, Ataki green-on-blue podczas misji ISAF w Afganista­nie, „Przegląd Geopolityczny” 2017, nr 21, s. 136–149. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę oddania strzałów przez patrol ANA w bezpośredniej styczności z żołnierzami XI zmiany wykonującymi zadania na punkcie kontrolnym. Przeprowadzone dochodzenie ze szczebla RC-E i 203 Korpusu ANA wykluczyło wrogi zamiar18. W ramach XI zmiany PKW działało 66 instruktorów zgrupowanych w czte­rech ośrodkach szkoleniowych armii i policji afgańskiej. W czasie prowadzo­nych przez nich 18 kursów wyszkolonych zostało 1298 funkcjonariuszy i żoł­nierzy afgańskich. To w istotny sposób przyczyniło się do zwiększenia samo­dzielności i skuteczności obu głównych formacji ANSF19. Ważne miejsce w działalności PKW zajmowało udzielanie pomocy miesz­kańcom Afganistanu oraz wspieranie administracji prowincji w zakresie roz­budowy i rozwoju. Zadania te realizowane były przede wszystkim przez wy­specjalizowane i dobrze przygotowane elementy. Jednym z nich był PRT-y, które działały w każdej prowincji i zostały utworzone w celu wsparcia władz Islamskiej Republiki Afganistanu w odbudowie struktur państwa. Obszarem priorytetowym dla działalności PRT była stabilizacja i bezpieczeństwo umoż­liwiające rozwój społeczno-gospodarczy. Źródło: ze zbiorów autora. 18 „Dobra współpraca z afgańskim wojskiem, policją w prowincji Ghazni i NDS, szacunek i respektowanie zasad obyczajowych i kulturowych Afgańczyków, ale jednocześnie chłodna ocena ich zdolności, kalkulacja ryzyka, ograniczone zaufanie w związku z insi­der threat”– ocena współpracy z ASB szefa SWW – wywiad ekspercki. 19 J.Z. Matuszak, Wojsko Polskie w Afganistanie 2002–2014, Warszawa 2014, s. 255. Źródło: ze zbiorów autora. Działalność zespołów miała doprowadzić do poprawy skuteczności władz afgańskich w efektywnym administrowaniu podległymi obszarami. W pro­wincji Ghazni operował amerykański PRT, a Polska w porozumieniu z nimi dawała własny wkład. Do głównych obszarów zadaniowych zespołu specjalistów PRT należało20: – wsparcie władz administracyjnych prowincji i dystryktów w uzyskiwaniu zdolności do zaspokojenia podstawowych potrzeb lokalnej społeczności; – wsparcie władz lokalnych w osiąganiu zdolności do przejęcia pełnej od­powiedzialności za prowincję Ghazni21; – wsparcie administracji lokalnej w efektywnym planowaniu budżetu przy­dzielonego prowincji i administrowaniu nim; – wsparcie miejscowych władz w budowaniu ich autorytetu w lokalnym środowisku oraz kreowanie pozytywnego wizerunku PKW; – monitorowanie wykonywania zadań przez lokalną administrację oraz wsparcie w podejmowaniu działań mających na celu zwiększenie efek­tywności jej funkcjonowania; 20 Zob. P. Chabielski, Zespół Specjalistów PRT Ghazni w Islamskiej Republice Afganistanu, „Kwartalnik Bellona” 2013, nr 4, s. 136–157. 21 Podstawą do funkcjonowania w tym obszarze był szczyt NATO w Lizbonie (listopad 2010). 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę – współudział i koordynowanie zgodnie z planem działań związanych z pro­cesem przekazania odpowiedzialności lokalnym władzom (monitorowa­nie sytuacji w dystryktach oraz spotkania z przedstawicielami władzy); – współpraca z miejscową administracją oraz starszyznami plemiennymi w poszczególnych dystryktach przy uwzględnieniu priorytetów określo­nych w ramach linii operacyjnych administrowania i rozwoju; – monitorowanie i nadzorowanie prowadzonych przez władze przygoto­wań w ramach projektu Ghazni Światową Stolicą Kultury Islamu22; – planowanie i realizowanie projektów rozwojowych finansowanych z bu­dżetu MSZ/MON23; – rozpoznanie rzeczywistych potrzeb społeczności afgańskiej w poszcze­gólnych dystryktach prowincji24. Źródło: ze zbiorów autora. 22 25 kwietnia 2012 roku z jednodniową wizytą do Ghazni przybył Rashad Hussain, specjalny wysłannik prezydenta Stanów Zjednoczonych do kontaktów z Organizacją Współpracy Islamskiej. Celem wizyty było zapoznanie się z sytuacją w prowincji przed wydarzeniem, jakie było zaplanowane w Ghazni w 2013 roku: Ghazni Światową Stolicą Kultury Islamu. Odbył spotkania z dowódcą PKW, PRT i gubernatorem Ghazni. 23 Polski element PRT otrzymał na 2012 rok 23 mln zł. 24 Polski element PRT prowadził działalność i realizował projekty pomocowe w dystryk­tach będących pod kontrolą PKW. Innym elementem zajmującym się zbliżoną do PRT problematyką była grupa CIMIC, której głównym celem było wspieranie dowódcy PKW w pla­nowaniu i prowadzeniu operacji z uwzględnieniem czynników socjalnych, politycznych, kulturowych, religijnych, ekonomicznych i humanitarnych śro­dowiska cywilnego25. Do głównych obszarów zainteresowania należało mo­nitorowanie i meldowanie o stanie bezpieczeństwa publicznego, stanie in­frastruktury gospodarczej, warunkach życia ludności oraz o nastrojach, przez organizowanie i uczestniczenie w spotkaniach z przedstawicielami lokalnych władz, liderami lokalnych społeczności oraz przedstawicielami organizacji humanitarnych. Ponadto prowadzono i uaktualniano szczegółową bazę da­nych dotyczącą potrzeb miejscowej ludności w poszczególnych dystryktach oraz ciągle aktualizowano informacje na temat zakresu potrzebnej pomocy humanitarnej26 oraz możliwościach organizacji rządowych i pozarządowych w tym zakresie, a następnie organizacji pomocy humanitarnej zgodnie z po­siadanymi możliwościami i oczekiwaniami środowiska lokalnego, Źródło: ze zbiorów autora. 25 Zob. T. Kowal, CIMIC w działaniach przeciwpartyzanckich, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2012, nr 2, s. 94–99. 26 PRT nie zajmowało się pomocą humanitarną. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Grupa CIMIC prowadziła działalność integracyjną mającą na celu utrzyma­nie więzi z lokalnymi organami administracji publicznej w rejonach stacjono­wania PSZ oraz tworzenie przychylnego klimatu dla działalności PKW Afgani­stan, ponadto ściśle współpracowała z PRT, Grupą ds. Zarządzania i Rozwoju Dystryktów, amerykańskim Zespołem Rozwoju Agrobiznesu oraz organiza­cjami pomocowymi i humanitarnymi. Jako organ wspierający dowódcę in­formowała o przypadkach zaistnienia nieprawidłowych relacji na linii PKW – ludność cywilna, a także o wyrządzonych przez wojsko szkodach podmiotom gospodarczym i osobom fizycznym27. Przedstawiała propozycje dotyczące sposobu rekompensaty za wyrządzone przez PSZ szkody oraz doradzała do­wódcy PKW, komórkom sztabu, a także innym komórkom PSZ w sprawach związanych z kontaktami oraz współpracą Sił Zbrojnych RP z całym spektrum podmiotów reprezentujących środowisko cywilne. Zakres zadań grupy CIMIC przekraczał jej możliwości ze względu na stan osobowy, więc do ich realizacji włączono wszystkie możliwe elementy ugrupowania. Każdy patrol, prowa­dzona operacja, szkolenie czy spotkanie były podstawą do stosownego spra­wozdania dotyczącego problemów CIMIC. Źródło: ze zbiorów autora. 27 W trakcie XI zmiany wszczęto osiem postępowań o wypłatę odszkodowania za straty spowodowane przez działania żołnierzy PKW. Prowadzone postępowania doprowa­dziły do odmowy wypłaty w pięciu przypadkach. W trzech przypadkach wypłacono łącznie 1410 dolarów ex gratia (bez przyznawania winy żołnierzy PKW). Kolejnym zespołem zajmującym się problematyką funkcjonowania władz afgańskich była Grupa ds. Zarządzania i Rozwoju Dystryktów, reali­zująca swą misję w celu poprawy skuteczności działania władz prowincji i dystryktów oraz ASB w odbudowie instytucji państwowych i efektywno­ści administrowania prowincją Ghazni. Jej zadaniem było wskazywanie dowódcy PKW priorytetów rozwojowych w poszczególnych obszarach za­interesowania zgodnie z liniami operacyjnymi, koordynacja działań w celu stworzenia warunków niezbędnych do funkcjonowania Centrum Zarzą­dzania Kryzysowego Prowincji oraz rozpoznanie rzeczywistych potrzeb społeczności lokalnej w poszczególnych dystryktach, a także wskazywanie dowódcy PKW priorytetów rozwojowych w poszczególnych obszarach za­interesowania zgodnie z liniami operacyjnymi. Swoje zadania grupa reali­zowała przez ścisłą współpracę z miejscową administracją oraz starszyzną plemienną, organizację shura, spotkań poświęconych problemom rozwoju i bezpieczeństwa oraz pozostałych spotkań z lokalną społecznością w po­szczególnych dystryktach zgodnie z mapą drogową oraz decyzją dowódcy PKW. W ramach działalności PRT i grupy CIMIC prowadzono koordynację rozpoczętych i planowanych projektów pomocowych, a dzięki stałemu przebywaniu w środowisku lokalnym oficerowie i pracownicy grupy posia­dali pełne rozpoznanie rzeczywistych potrzeb społeczności w poszczegól­nych dystryktach. Działalność wszystkich trzech elementów była ze sobą ściśle związana i koordynowana oraz wspierana przez inne, gdyż zawierała ważne przedsię­wzięcia z punktu widzenia celu głównego – zapewnienie bezpieczeństwa i przekazanie odpowiedzialności za nie w ręce władz lokalnych. Oprócz waż­nych zadań rozwojowych i pomocowych przedstawiciele tych grup spoty­kali się często w terenie i to w bardzo różnych miejscach. W obszarze szcze­gólnego zainteresowania żołnierzy i cywilnych specjalistów znalazły się np. warunki bytowania więźniarek i ich dzieci w zakładzie karnym w Ghazni. W ocenie specjalistów oprócz przeludnienia największe zastrzeżenia budził brak stałej opieki medycznej i dostępu dzieci do edukacji. Chociaż władze zakładu podkreślały wagę tych problemów, to brakowało inicjatywy i po­mysłów na ich rozwiązanie. Przy okazji wspólnych wizyt CIMIC dostarczał pomoc humanitarną i dokonywano kontroli projektów realizowanych przez PRT na terenie więzienia. W trakcie XI zmiany dzięki wspólnemu wysiłko­wi wszystkich trzech elementów oraz wsparciu innych zrealizowano wie­le projektów pomocowych28 dotyczących budowy lub modernizacji dróg, poprawy systemu dystrybucji energii elektrycznej i oświetlenia, budowy 28 Na zakończenie zmiany zrealizowano 12 projektów, 27 pozostało w trakcie realizacji. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę lub modernizacji szkół i bibliotek oraz inwestycji związanych z edukacją i szkoleniem zawodowym29. Działalność zespołów, zarówno doradcza, jak i projektowa, istotnie przyczyniła się do przyspieszenia odbudowy i rozwo­ju prowincji Ghazni oraz zwiększyła poziom bezpieczeństwa PKW przez kre­owanie pozytywnego wizerunku całego kontyngentu. W opinii zastępcy dowódcy RC-E XI zmianę PKW cechowała niezwykła aktywność działań. Wystarczy zajrzeć do statystyk dowództwa operacyjne­go, by stwierdzić, że podczas tej zmiany zrealizowano najwięcej operacji ki­netycznych spośród wszystkich kontyngentów pełniących służbę w ramach ISAF: Każda taka operacja, prowadzona nawet w kilku wioskach jednocześnie, re­alizowana była według indywidualnego precyzyjnego planu, istotne było pla­nowanie przez doświadczonych dowódców XI zmiany przebiegu operacji wy­mierzonych w konkretne grupy rebeliantów. Wymagały one dobrej organizacji i synchronizacji pomiędzy poszczególnymi komponentami sił biorących w nich udział. Cechowała je w odróżnieniu od poprzednich „lądowych” zmian taktyka powietrznodesantowa. Każda operacja poprzedzona była rzetelną pracą rozpo­znawczą i wywiadowczą, jaką wykonywały komórki wywiadu wojskowego oraz bezzałogowe środki rozpoznawcze. Udział w nich brali także żołnierze polskich Wojsk Specjalnych. W większości operacje kinetyczne prowadzono, wykorzy­stując cały dostępny sprzęt bojowy oraz angażując środki będące w dyspozycji dowódcy RC-East. Co najważniejsze, do operacji włączano żołnierzy afgańskich, dobrze znających teren i zwyczajowe zachowania rebeliantów, budowało to więź pomiędzy poszczególnymi operatorami, co było rzeczą bardzo rzadką w in­nych kontyngentach30. Według respondentów poszczególne rodzaje zadań dominowały w trak­cie trwania XI zmiany: działania kinetyczne i szkolenie ASB – 48,9%; działa­nia defensywne i zabezpieczające – 34%; ochrona baz i wsparcie CIMIC – 29,8% (Wykres 17). Zaangażowanie żołnierzy XI zmiany w realizację zadań bardzo dobrze oceniło 60% ankietowanych, natomiast 40% respondentów uznało, że żoł­nierze charakteryzowali się wysokim zaangażowaniem (Wykres 18). 29 Zob. B. Pacek, Polscy żołnierze w Afganistanie 2002–2014, Warszawa 2015, s. 296–297. 30 Wywiad ekspercki z gen. bryg. Jarosławem Wierzcholskim – zastępcą dowódcy RC-E. Wykres 17. Odpowiedzi ankietowanych dotyczące działań dominujących w trakcie trwania XI zmiany PKW 40 procent 20 0 Kinetyczne i szkolenie Defensywne afgańskich sił i zabezpieczające bezpieczeństwa Źródło: opracowanie własne. Wykres 18. Opinie ankietowanych dotyczące zaangażowania żołnierzy XI zmiany PKW Źródło: opracowanie własne. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Bardzo wysoko jako całość w realizacji postawionych zadań w rejonie misji oceniało XI zmianę 55% ankietowanych, wysoko – 42% żołnierzy, na­tomiast jedynie 3% respondentów średnio oceniło XI zmianę (Wykres 19). Wysoką ocenę argumentowano realizacją wszystkich zaplanowanych za­dań oraz brakiem strat osobowych. Wraz ze wzrostem oceny zaangażowa­nia żołnierzy XI zmiany w realizację zadań zwiększała się ocena XI zmiany jako całości. Wartości współczynnika korelacji Spearmana (Rho = 0,408; p < 0,001) świadczą o wystąpieniu istotnej zależności pomiędzy opisywany­mi zmiennymi (Tabela 5). W pierwszym okresie zdyscyplinowanie i wysokie morale żołnierzy sprzyjało realizacji zadań. W trakcie działań żołnierze pre­zentowali profesjonalizm oraz duże zaangażowanie, dobrze potrafili wyko­rzystywać posiadany na wyposażeniu sprzęt. Nieliczni żołnierze wymagali pomocy w dostosowaniu się do właściwego poziomu realizacji zadań, na ogół jednak odpowiednie oddziaływanie doprowadzało do powodzenia. Drugi okres ze względu na warunki pogodowe oraz porę roku charaktery­zował się znacznym zwiększeniem aktywności operacyjnej PSZ oraz inten­syfikacją aktywności przeciwnika. Zdarzenia z atakami IED na patrole PSZ, zaistniałe podczas prowadzenia operacji, wpłynęły na podejście do wyko­nywania zadań. Zdarzyły się wówczas przypadki wnioskowania o rotację administracyjną na wniosek żołnierza w związku z niewytrzymaniem na­pięcia i problemami rodzinnymi31. Natomiast w okresie przed rotacją dało się wyczuć wzmożone napięcie pomiędzy żołnierzami, co jest związane z długim czasem przebywania poza domem i zbliżającym się powrotem. Przybywanie żołnierzy kolejnej zmiany wywołuje reakcje osobowościowe, przejawiające się zmianą wyglądu zewnętrznego (sposób noszenia umun­durowania, zapuszczanie zarostu), co ma budować wizerunek doświadczo­nego żołnierza – bohatera. Wszystkie okresy realizacji misji pokazały, iż nie występują sztywne reguły pozwalające na skatalogowanie grup żołnierzy, którzy stwarzają najwięcej problemów. Byli to zarówno żołnierze, którzy nieraz pełnili służbę poza granicami kraju, jak i ci, którzy znaleźli się po raz pierwszy na misji zagranicznej. Dotyczy to zarówno żołnierzy głównej jed­nostki formującej kontyngent (6 BPD), jak i innych jednostek wojskowych, wydzielających żołnierzy do PKW. 31 Jednocześnie w czasie odwiedzin rannych żołnierzy niektórzy deklarowali chęć po­zostania i leczenia na miejscu, aby móc „dokończyć z kolegami zadanie” – obserwacja autora. Źródło: ze zbiorów autora. Fotografia 41. Marcin Gortat rozegrał mecz ze swoimi fanami z Polski i Stanów Zjednoczonych. To była jedna z niewielu rozrywek w FOB Ghazni Źródło: ze zbiorów autora. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Wykres 19. Oceny ankietowanych dotyczące realizacji zadań w rejonie misji procent Bardzo wysoka Wysoka Źródło: opracowanie własne. Według 17,2% ankietowanych XI zmiana w środowisku wojskowym jest oceniana najlepiej, 59,6% osób uznało, że środowisko wojskowe ocenia XI zmianę bardzo wysoko, 21,2% uważało, że zmiana jest oceniana wysoko, natomiast 2% respondentów twierdziło, że oceniono XI zmianę przeciętnie (Wykres 20). Wysoką ocenę argumentowano przede wszystkim brakiem strat w żołnierzach, a także przyznaniem tytułu Najlepszy Pododdział Wojska Pol­skiego. Wartości współczynnika korelacji Spearmana (Rho = 0,384; p < 0,001) wskazują na wystąpienie istotnej zależności pomiędzy oceną zaangażowa­nia żołnierzy w realizację zadań a opinią ankietowanych dotyczącą oceny XI zmiany w środowisku wojskowym. Wraz ze wzrostem oceny zaangażowa­nia żołnierzy zwiększała się również ocena XI zmiany w środowisku wojsko­wym (Tabela 6). Pomimo dużego natężenia zadań służbowych żołnierze pozytywnie od­nosili się do ich realizacji w ramach posiadanych obowiązków na zajmowa­nych stanowiskach służbowych. Efektywne i odpowiednio ukierunkowane działania interpersonalne, realizowane przez przełożonych poszczególnych szczebli dowodzenia, wzmacniały integrację współpracujących ze sobą zespołów, co z kolei korzystnie wpływało na nastroje żołnierzy i gotowość do realizacji zadań. W czasie XI zmiany PKW Afganistan udzielono ogółem 6318 wyróżnień, co świadczy o wysokim poziomie dyscypliny i jakości re­alizowanych przedsięwzięć. Odnotowano też przewinienia, jednak odsetek wymierzonych za nie kar dyscyplinarnych wynosił ok. 1,5% w stosunku do wyróżnień. Tabela 5. Ocena zaangażowania żołnierzy XI zmiany oraz realizacji zadań Jak ocenia Pan/Pani zaangażowanie żołnierzy XI zmiany w realizację zadań? Bardzo wysoko (bardzo dobrze) Wysoko (dobrze) Jak Pan/Pani ocenia w całości realizację zadań powierzonych XI zmianie? Bardzo wysoko Liczebność 43 12 Procent ze zmiennej w wierszu 78,2% 21,8% Procent ze zmiennej w kolumnie 71,7% 30,0% Wysoko Liczebność 16 26 Procent ze zmiennej w wierszu 38,1% 61,9% Procent ze zmiennej w kolumnie 26,7% 65,0% Średnio Liczebność 1 2 Procent ze zmiennej w wierszu 33,3% 66,7% Procent ze zmiennej w kolumnie 1,7% 5,0% Współczynnik korelacji Spearmana Rho = 0,408; p < 0,001 Źródło: opracowanie własne. Negatywnym zjawiskiem wpływającym na nastroje żołnierzy był system gratyfikacji finansowej za wykonywanie zadań poza terenem bazy. Miało to rekompensować m.in. zwiększone ryzyko uczestników patroli, ale przepis był rozumiany bardzo literalnie, co powodowało, że każdy wyjazd na zewnątrz bazy, np. na spotkanie czy załatwienie sprawy w siedzibie gubernatora lub koszarach ANA, był gratyfikowany. System ten powodował wśród żołnierzy dyskusje, rodził podejrzenia o „ekonomicznym” podłożu wyjazdów niektó­rych uczestników i faktycznie stanowił pretekst do nadużyć. Znając to zjawi­sko z poprzednich misji, w XI zmianie przywiązywano dużą wagę do uzasad­nienia i prawnego uregulowania wyjazdów niezwiązanych z typową działal­nością patrolową i operacyjną. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Wykres 20. Ocena XI zmiany PKW przez środowisko wojskowe Źródło: opracowanie własne. Fotografia 42. Podziękowanie za wzorową służbę Źródło: ze zbiorów autora. Godna podkreślenia jest opinia o XI zmianie PKW z punktu widzenia so­juszników i przełożonych w strukturze dowodzenia ISAF: W statystykach RC-East XI zmiana PKW dowodzona przez gen. Tworkowskiego była oceniana bardzo wysoko. Ocenę tę podzielali nie tylko wszyscy oficerowie sztabu RC-East, ale również dowództwo ISAF. Podkreślali oni zasługi dowództwa i wszystkich żołnierzy XI zmiany PKW w opanowaniu sytuacji i ustabilizowaniu jej na określonym poziomie bezpieczeństwa. Dla mnie osobiście kluczem do sukcesu, jakim jest wypełnienie wszystkich postawionych przed XI zmianą zadań opera­cyjnych, oraz powrót z Afganistanu jako jedyny kontyngent wojskowy bez straty żołnierza, jest jego doświadczony, mądry i asertywny dowódca, autorytet dla pod-władnych, wzór dla młodszych dowódców32. Wysokie oceny potwierdza zastępca dowódcy ACT Wielokrotnie jako zastępca dowódcy NATO ds. transformacji, miałem okazję spo­tykać się i rozmawiać z dowódcami zarówno RC-E, któremu podlegał PKW dowo­dzony przez gen. bryg. B. Tworkowskiego, jak i z dowódcą ISAF. Zawsze wyrażali oni najwyższe słowa uznania co do profesjonalizmu i jakości wykonywanych za­dań przez XI zmianę PKW33. W swoim wywiadzie eksperckim cytowany gen. Mieczysław Bieniek doko­nał podsumowania funkcjonowania ocenianej zmiany w siłach ISAF: Wszystkie te cele zostały osiągnięte i zmiana dowodzona przez gen. bryg. Bogda­na Tworkowskiego wykonała je wzorowo, nie ponosząc strat w ludziach, co zasłu­guje na szczególne podkreślenie. Było to możliwe dzięki dobremu przygotowaniu żołnierzy tej zmiany do wykonywania tych trudnych zadań oraz doświadczeniu i umiejętnemu profesjonalnemu dowodzeniu przez dowódcę34. Pierwszy rotacyjny wylot żołnierzy XI zmiany miał miejsce 24 września 2012 roku z bazy Ghazni. Dla każdego żołnierza był to początek trwające­go prawie 10 dni powrotu do Polski. W ciągu miesiąca prawie 2500 żołnie­rzy pokonywało ponad 4000 km dzielących Ghazni od Krakowa. Ich miejsce zajmowała kolejna XII zmiana, zorganizowana na bazie 12 Brygady Zmecha­nizowanej ze Szczecina, której pierwsi żołnierze przybyli wtedy do polskich baz. Zanim jednak żołnierze dotarli do polskiej ziemi, czekał ich przerzut śmi­głowcem i trzema różnymi rodzajami samolotów oraz noclegi w trzech róż­nych bazach pośrednich na terenie dwóch państw. Z bazy Ghazni żołnierze 32 Wywiad ekspercki z gen. bryg. Jarosławem Wierzcholskim – zastępcą dowódcy RC-E. 33 Wywiad ekspercki z zastępcą dowódcy ACT. Potwierdza te opinie w wywiadzie eks­perckim dowódca Wojsk Lądowych, przedstawiając oceny dowódcy ISAF i dowódcy USAREUR (United States Army Europe). 34 Podsumowanie XI zmiany, załącznik nr 2, https://isaf.wp.mil.pl/pl/1_1961.html [dostęp: 21.01.2018, strona nieaktywna: 12.07.2021]. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę przerzucani byli śmigłowcami Chinook do bazy Sharana, a stamtąd samolo­tami Hercules do Bagram, gdzie na poszczególne wyloty czekały amerykań­skie samoloty C-17 Globemaster. Na ich pokładzie następował przelot do bazy Manas w sąsiednim Kirgistanie. Tam następowała przesiadka, której czas był różny, do pasażerskiego boeinga, by po kilku godzinach lotu wylądować w Polsce. Dzięki wykorzystaniu swoich doświadczeń i doskonałej współpracy planistycznej ze zmiennikami pod nadzorem dowódcy operacyjnego rotacje zostały przeprowadzone w sposób bardzo płynny. Przekazanie dowodzenia nastąpiło 24 października w FOB Ghazni. Uczestniczący w niej minister obro­ny narodowej Tomasz Siemoniak podsumował działanie XI zmiany: Dzisiejsza uroczystość to bardzo dobry moment, żeby podziękować żołnierzom i pracownikom XI zmiany PKW, których oceniamy bardzo wysoko, na szóstkę. Szczególne słowa kieruję pod adresem gen. Tworkowskiego, który wysoko posta­wił poprzeczkę swoim następcom35. Po powrocie całości XI zmiany PKW do kraju 23 listopada na placu Matej­ki w Krakowie, tuż obok Grobu Nieznanego Żołnierza, odbyło się uroczyste przywitanie XI zmiany PKW, w którym wziął udział m.in. Tomasz Siemoniak, szef MON, generał Mieczysław Cieniuch, szef Sztabu Generalnego WP, Jacek Majchrowski, prezydent Krakowa, Jerzy Miller, wojewoda małopolski, i do­wódcy RSZ. Minister obrony narodowej podkreślił: Przyczyniliście się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa i pokoju w Afgani­stanie. Dziękuję za to, że wspieraliście lokalne władze […]. To, czego dokonaliście ma znaczenie dla bezpieczeństwa Polski i świata. Cieszę się z tego, że pomyślnie zrealizowaliście powierzone wam zadanie i cieszę się, że wykazaliście się profesjo­nalizmem oraz dobrym sercem36. Od momentu lądowania w kraju uczestnicy misji byli kierowani do macie­rzystych jednostek, gdzie po przeprowadzeniu badań lekarskich udzielano im należnych urlopów wypoczynkowych. Jednostki wojskowe bezpośrednio zaangażowane w realizację zadań w ramach XI zmiany przystąpiły do odtwa­rzania zdolności bojowej. Za „dokonanie czynu bojowego połączonego z ofiarnością i odwa­gą żołnierzy” XI zmiana PKW w Islamskiej Republice Afganistanu została wyróżniona przez ministra obrony narodowej tytułem honorowym Przodujący 35 Kronika XI zmiany, wyd. 6 BPD, ze zbiorów autora. 36 P. Drabik P., Powitanie żołnierzy XI zmiany PKW w Krakowie, 23.11.2012, https:// naszemiasto.pl/powitanie-zolnierzy-xi-zmiany-pkw-w-krakowie/ar/c1-4495918 [do­stęp: 21.12.2017]. Oddział Wojska Polskiego37, a dowódca zmiany i jednocześnie dowódca 6 BPD postanowieniem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej odznaczony zo­stał Krzyżem Komandorskim Orderu Krzyża Wojskowego „za umiejętne i sku­teczne dowodzenie jednostką bojową w czasie działań bojowych przeciwko aktom terroryzmu podczas użycia Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa w czasie pokoju”38. Źródło: ze zbiorów autora. Odnotowano istotną zależność pomiędzy oceną XI zmiany jako całości w realizacji postawionych przed nią zadań w rejonie misji a opinią ankieto­wanych na temat oceny zmiany w środowisku wojskowym, co potwierdzają wartości współczynnika korelacji Spearmana (Rho = 0,403; p < 0,001). Wraz ze wzrostem oceny XI zmiany jako całości zwiększała się również ocena zmiany w środowisku wojskowym (Tabela 7). 37 Decyzja nr 5/Wych. Ministra Obrony Narodowej z dnia 18 lutego 2013 r., załącznik nr 3. 38 Święto Wojska Polskiego. Awanse i podziękowania dla generałów, 15.08.2014, www.bbn. gov.pl/pl/wydarzenia/5772,Swieto-Wojska-Polskiego-Awanse-i-podziekowania-dla­generalow.html [dostęp: 21.01.2017]. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę Tabela 6. Ocena dotyczące oceny w środowisku wojskowym XI zmiany oraz zaangażowania żołnierzy w realizację zadań Jak ocenia Pan/Pani zaangażowanie żołnierzy XI zmiany w realizację zadań? Bardzo wysoko (bardzo dobrze) Wysoko (dobrze) Jak Pana/ Pani zdaniem w środowisku wojskowym oceniana jest XI zmiana? Najlepiej Liczebność 14 3 Procent ze zmiennej w wierszu 82,4% 17,6% Procent ze zmiennej w kolumnie 23,7% 7,5% Bardzo wysoko Liczebność 39 20 Procent ze zmiennej w wierszu 66,1% 33,9% Procent ze zmiennej w kolumnie 66,1% 50,0% Wysoko Liczebność 6 15 Procent ze zmiennej w wierszu 28,6% 71,4% Procent ze zmiennej w kolumnie 10,2% 37,5% Średnio Liczebność 0 2 Procent ze zmiennej w wierszu 0% 100,0% Procent ze zmiennej w kolumnie 0% 5,0% Współczynnik korelacji Spearmana Rho = 0,384; p < 0,001 Źródło: opracowanie własne. Tabela 7. Ocena całości realizacji zadań powierzonych XI zmianie w rejonie misji Jak Pan/Pani ocenia całość realizacji zadań powierzonych XI zmianie w rejonie misji? Bardzo wysoko Wysoko Średnio Jak Pana/ Pani zdaniem w środowisku wojskowym oceniana jest XI zmiana? Najlepiej Liczebność 13 3 1 Procent ze zmiennej w wierszu 76,5% 17,6% 5,9% Procent ze zmiennej w kolumnie 23,6% 7,3% 33,3% Bardzo wysoko Liczebność 38 21 0 Procent ze zmiennej w wierszu 64,4% 35,6% 0% Procent ze zmiennej w kolumnie 69,1% 51,2% 0% Wysoko Liczebność 4 16 1 Procent ze zmiennej w wierszu 19,0% 76,2% 4,8% Procent ze zmiennej w kolumnie 7,3% 39,0% 33,3% Średnio Liczebność 0 1 1 Procent ze zmiennej w wierszu 0% 50,0% 50,0% Procent ze zmiennej w kolumnie 0% 2,4% 33,3% Współczynnik korelacji Spearmana Rho = 0,403; p < 0,001 Źródło: opracowanie własne. Wnioski 1. Poziom przygotowania do realizacji zadań w Islamskiej Republice Afgani­stanu oraz morale żołnierzy XI zmiany PKW były wysokie. Dzięki dużemu zaangażowaniu i pozytywnej motywacji wszystkie zadania i zamierzenia zostały zrealizowane. Główny wysiłek w okresie misji skupiony był na skrupulatnym, sumiennym i terminowym wykonywaniu obowiązków na zajmowanych stanowiskach służbowych oraz realizowaniu działalności operacyjnej w rejonie odpowiedzialności PSZ. 2. Prowadzona działalność operacyjna w okresie XI zmiany wykazała, że największe efekty przynoszą operacje o dużej manewrowości, podczas których przeciwnik nie jest w stanie przeciwstawić się siłom koalicyj­nym i ASB. Uniknięcie spektakularnych ataków oraz strat bezpowrotnych 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę w okresie działalności XI zmiany było również spowodowane maksymal­nym wykorzystaniem dostępnych środków rozpoznania oraz wnikliwą analizą przyszłego środowiska wykonywania zadania. 3. Przyjęta struktura organizacyjna XI zmiany sprawdziła się w 100 procen­tach, zapewniając pełną realizację zadań bez dokonywania zmian orga­nizacyjnych po przybyciu na teatr działań wojennych. Duży wpływ na ten stan rzeczy miał aktywny udział dowództwa XI zmiany, wynikający ze znajomości tematyki, rozumienia potrzeb oraz wykorzystywania danych z rekonesansów i planów działania przełożonych. 4. Zapobieganie zdarzeniom typu insider threat było jednym z elementów uniknięcia strat wśród żołnierzy XI zmiany. Wyznaczanie „aniołów stró­żów” w każdym wspólnym działaniu z ASB oraz udzielanie szczegółowego instruktażu dla żołnierzy współdziałających z ASB w zakresie wzajemnego zwracania się oraz poszanowania było bardzo ważnym elementem. 5. Działalność GWO miała duże znaczenie pomimo braku pełnych możliwo­ści niszczenia elementów kinetycznych przeciwnika, np. braku amunicji precyzyjnej. Realizowane zadania ogniowe w ramach CFF i FM oraz CF przyczyniły się do skupienia działalności przeciwnika w określonych rejo­nach. Pomimo że przeciwnik, znając ROE sił ISAF, skutecznie wykorzysty­wał ograniczenia, to działanie GWO zapewniło bezpieczeństwo dla sił PSZ w rejonach możliwego oddziaływania ogniem artylerii. 6. Specyficzne warunki środowiska naturalnego dawały załogom polskich śmigłowców możliwości doskonalenia umiejętności i testowania sprzętu. Ze względu na duże zapylenie niezbędne jest posiadanie umiejętności lą­dowania z dobiegiem w terenie przygodnym, dlatego pożądane byłoby wprowadzenie w programach szkolenia pilotów śmigłowcowych ćwiczeń na zastosowanie bojowe związanych z desantowaniem wojsk i techniki bojowej w górach, w terenie o bardzo dużym zapyleniu, zarówno w dzień, jak i w nocy, z wykorzystaniem urządzeń noktowizyjnych. 7. Urządzenia noktowizyjne będące na wyposażeniu SGPSz to urządzenia trzeciej generacji. Załoga przy takim wyposażeniu nie jest w stanie pre­cyzyjnie wybrać bezpiecznego miejsca do lądowania ze wzglądu na brak możliwości oceny przydatności płaszczyzny do lądowania (pofałdowania terenu) spowodowany mniejszym kątem widzenia w ograniczonym polu widzenia, płaskim obrazem (bez głębi widzenia), obniżeniem ostrości wzroku (powodującym późniejsze wykrywanie celów czy przeszkód te­renowych) oraz dużym zapyleniem. Doposażenie załóg w noktowizory nowszej generacji spełniające te wymogi zwiększyłoby bezpieczeństwo podczas wykonywanych zadań i umożliwiło prowadzenie działalności operacyjnej niezależnie od iluminacji. 8. W czasie XI zmiany częstym problemem były godziny nadliczbowe cywil­nych ratowników medycznych. Zabezpieczenie czterodniowej operacji powodowało naliczanie dla każdego ratownika cywilnego 64 nadgodzin, co przekładało się na konieczność naliczenia 8 dni wolnych od pracy. Do­datkowym problemem było to, iż pierwszy raz zdarzyło się, aby w ZB „B” wszyscy ratownicy medyczni (10) byli pracownikami wojska. W ZB „A” na 10 etatów tylko 3 były obsadzone przez wojskowych ratowników medycz­nych. Rozwiązaniem jest powoływanie pracowników wojska do służby okresowej lub zatrudnianie jak najmniejszej procentowo liczby cywilnych ratowników medycznych. Ponadto należałoby wykluczyć stosowanie przepisów Kodeksu pracy w stosunku do osób biorących udział w działa­niach wojennych. 9. Najczęściej, jak to było możliwe, podczas spotkania z ludnością miej­scową oferowano pomoc humanitarną. Reakcja na taką ofertę w jasny sposób pokazuje wpływ rebeliantów na daną miejscowość. Odmowa przyjęcia pomocy wskazuje, iż rebelianci mają duży wpływ na lokalną społeczność, przyjęcie pokazuje, że wpływ ten jest mały lub go nie ma. Należy pamiętać, iż odmowa przyjęcia pomocy humanitarnej nie wią­zała się z nieprzyjaznym lub wrogim nastawieniem ludności miejscowej do PSZ. Wynikała ona zwykle z obawy o reakcję rebeliantów na przyję­cie takiej pomocy. Rebelianci zakazują przyjmowania czegokolwiek od żołnierzy ISAF, a nawet posuwają się do karania ludzi i palenia przyjętej pomocy. Takie zachowanie rebeliantów jasno wskazuje, że dystrybucja pomocy humanitarnej ma negatywny wpływ na operacje niekinetycz­ne i działania informacyjne rebeliantów. Działania takie jak dystrybucja pomocy humanitarnej kreują pozytywny obraz żołnierzy ISAF i ASB oraz budują dobre relacje z ludnością miejscową. Deprecjonuje to obraz re­beliantów i podważa ich wpływ na lokalną społeczność. Nawet spale­nie pomocy humanitarnej i zastosowanie przemocy przez rebeliantów wobec ludności miejscowej z punktu widzenia prowadzonej operacji jest czynnikiem sprzyjającym, który powinien być wykorzystywany do budowania negatywnego wizerunku rebeliantów i pozytywnego władz afgańskich i sił ISAF. Dystrybucję pomocy humanitarnej prowadzili czę­sto żołnierze CIMIC i 3 Brygady ANA. Kreowało to ich pozytywny obraz wśród lokalnej społeczności. 10. Pracownicy cywilni PKW noszą takie same umundurowanie jak żołnierze PKW i nie są zobligowani do przestrzegania przepisów zbiorczych. Ma to negatywny wpływ na dyscyplinę w kontyngencie i postrzeganie polskich żołnierzy przez sojuszników, dlatego też zasadne jest wyposażenie pra­cowników cywilnych w inny wzór umundurowania, co będzie odróżniać ich od żołnierzy PKW. 4. Analiza realizacji kompleksowych zadań przez XI zmianę 11. Zasadne wydaje się zaangażowanie w szkolenie zgrywające i ćwiczenie certyfikujące w kraju przedstawicieli elementów rozpoznania tworzo­nych na bazie szeroko rozumianych „służb specjalnych”. Takie rozwiązanie pozwoli w większym stopniu zgrać system rozpoznawczy przed wyjaz­dem w rejon operacji. Pozwoli też obsadom współdziałających komórek wzajemnie poznać się oraz lepiej zrozumieć system i własną w nim rolę. Dodatkowo będzie dobrą okazją do przeprowadzenia szkoleń w zakresie ochrony kontrwywiadowczej przez ich przedstawicieli. Powinny je prowa­dzić osoby dobrze znające sytuację w rejonie misji oraz metody działania strony przeciwnej. 12. W przypadku sytuacji wymagającej wprowadzenia dodatkowego wypo­sażenia, które wpływa istotnie na bezpieczeństwo żołnierzy, wskazane jest stosowanie procedur uproszczonych w zakupach i dostarczeniu do kontyngentu. Negatywnym przykładem w tym zakresie był brak realizacji zapotrzebowania na wykrywacze metali Goldie39, które nie zostały zaku­pione mimo wielokrotnego monitowania. Podobna sytuacja dotyczyła ochrony przed improwizowanymi urządzeniami wybuchowymi odpala­nymi drogą radiową, gdzie zasadne było wyposażenie patroli w plecako­we zestawy zakłócaczy, które doskonale sprawdzały się podczas prowa­dzenia działań w miejscach zagrożonych występowaniem tego typu IED. Doświadczenia w ich użytkowaniu przez siły koalicji wskazywały, że były one w tamtym okresie jednym z najlepszych urządzeń chroniących żoł­nierzy, którzy w czasie realizacji zadań bojowych przebywają poza zasię­giem Duke lub Symphony40 i są narażeni na działanie min pułapek. 13. Udział polskich żołnierzy w operacjach w Iraku i Afganistanie przysporzył wiele problemów związanych z występowaniem objawów PTSD. Dopiero gdy nasilały się przypadki jego występowania, ranga tych problemów znala­zła odzwierciedlenie w konkretnych działaniach. Rozpoczęto edukację żoł­nierzy pod kątem radzenia sobie ze zdarzeniami traumatycznymi. W 2010 roku powstał Program osłony psychologicznej uczestników misji poza granicami państwa i ich rodzin, stworzono klinikę stresu bojowego w War­szawie oraz cztery oddziały szpitalne: w Gdańsku, Wrocławiu, Bydgoszczy i Szczecinie. Na dobrym poziomie zapewniana jest pomoc psychologiczna w trakcie misji. Najwięcej problemów przysparza pomoc rannym i kontu­zjowanym, szczególnie gdy w związku z orzeczonym brakiem zdolności 39 Przeciwnik do odpalania IED metodą ręcznego sterowania rozpoczął stosowanie prze­wodów o grubości włosa, niewykrywalnych dla typowych wykrywaczy metalu. W jed­nostkach ISAF rozpoczęto stosowanie bardzo czułego wykrywacza Goldies, który speł­niał te wymagania – produkt brytyjskiej Guartel Technologies Ltd. 40 Urządzenia zakłócające sygnały radiowe, montowane na sprzęcie. do służby wojskowej opuszczą szeregi armii. Niezbędne są dalsze (kolejne) rozwiązania systemowe i środki finansowe na pomoc weteranom41. 14. Autor ocenia jako negatywny przyjęty w PKW Afganistan (od I zmiany) system gratyfikacji pieniężnej dla żołnierzy zależny od liczby zadań wy­konywanych poza bazami. Rozwiązanie takie godzi w dyscyplinę i spo­istość wewnętrzną wojska, podważa relacje pomiędzy poszczególnymi korpusami osobowymi (przypadki, gdy np. szeregowi oceniali, czy udział danego oficera w patrolu był rzeczywiście niezbędny), sam w sobie jest kryminogenny (zachęca żołnierzy do łamania prawa ze zwykłej chciwości) oraz zwiększa ryzyko dla żołnierzy, gdyż może prowadzić do podejmowa­nia niepotrzebnych, nieprzemyślanych działań. XI zmiana nie miała z tym problemów dzięki stosownym regulacjom wewnętrznym, niemniej jed­nak marginalnie problem występował i wpływał na nastroje, szczególnie w korpusie szeregowych i podoficerów młodszych42. 41 Ważną rolę w prezentowaniu problemów tego środowiska odgrywa Stowarzyszenie Rannych i Poszkodowanych w Misjach Poza Granicami Kraju, powstałe w 2008 roku z inicjatywy żołnierzy w służbie czynnej oraz rezerwy, którzy służyli w misjach zagra­nicznych, zostali ranni, poszkodowani lub których problemy wynikają bezpośrednio z pełnienia służby poza granicami państwa. 42 Obserwacja własna autora. Rozdział 5. Wykorzystanie doświadczeń XI zmiany w procesie przygotowania przyszłych kontyngentów Polskich Sił Zbrojnych W trakcie przygotowań i realizacji zadań w Islamskiej Republice Afganista­nu przez XI zmianę PKW w Siłach Zbrojnych RP ustanowiono i wdrożono w 2009 roku Narodowy System Zbierania i Upowszechniania Doświadczeń. Obejmował on oprócz misji poza granicami kraju również pozostałe obsza­ry funkcjonowania Sił Zbrojnych1. W początkowym okresie działalności PKW w Afganistanie i Iraku przesyłanie zebranych wniosków i doświadczeń było realizowane za pomocą sformalizowanego systemu meldunkowego. Wnioski i doświadczenia miały charakter krótkich informacji odnoszących się do bra­ków kadrowych, sprzętowych oraz złego funkcjonowania sprzętu w warun­kach misyjnych. Takie rozwiązanie prowadziło do utraty wielu doświadczeń i kreowało wrażenie wysyłania żołnierzy po raz kolejny na „pierwszą zmianę”. A przecież wdrażanie tzw. dobrych praktyk oraz eliminowanie nieprawidło­wości przez działania naprawcze realizowane w ramach systemu wykorzysta­nia doświadczeń pozwala zwiększyć efektywność i bezpieczeństwo żołnierzy wykonujących zadania w kraju oraz w ramach misji NATO, UE czy ONZ. W strukturze organizacyjnej PKW w Afganistanie komórka wyznaczona do zbierania i upowszechniania doświadczeń została wprowadzona Rozka­zem Dowódcy Operacyjnego SZ nr 28 z 17 kwietnia 2009 roku w sprawie narodowego systemu zbierania i upowszechniania wniosków i doświadczeń w Siłach Zbrojnych RP. Zespół ds. Zbierania i Upowszechniania Doświadczeń Biorąc pod uwagę okres działania kontyngentów Sił Zbrojnych RP w misjach pod fla­gą NATO (1995), najczęściej w podległości amerykańskiej, decyzja o stworzeniu tego systemu zajęła kierownictwu Sił Zbrojnych dużo czasu. Systemy after action review czy lessons learned w amerykańskich Siłach Zbrojnych funkcjonowały od początku każdej operacji – obserwacja autora. z Misji w PKW Afganistan został włączony w sojuszniczy system zbierania do­świadczeń działający na teatrze wojennym pod nazwą ISAF Lessons Learned System, który działał na podstawie ISAF SOP-391 The ISAF Lessons Learned Process, ISAF SOP-394 The After Action Review Process oraz RC-East Lessons Learned SOP2. Z doświadczeń XI zmiany wynika, że konieczne jest prowadze­nie szkoleń z zakresu organizacji i prowadzenia (AAR, after action review) we wszystkich elementach przyszłych zmian. W znaczny sposób wpłynie to na jakość i skuteczność tego typu odpraw, niemających unormowania w Siłach Zbrojnych RP. Przeprowadzone w ramach AAR obserwacje sustain, improve (utrzymać i poprawić) są doskonałym źródłem doświadczeń nie tylko do działalności bieżącej, ale również w odniesieniu do procedur i taktyki dzia­łania PKW. Jest to szczególnie wartościowe w kontekście doświadczeń wy­niesionych ze współdziałania z elementami sojuszniczymi oraz ANSF (wiele z elementów ugrupowania w rejonie misji nie istnieje w strukturze Sił Zbroj­nych RP). Inną obserwacją jest funkcjonowanie systemu lessons learned (LL). Ze względu na współdziałanie w środowisku międzynarodowym w ramach systemu NATO LL preferowane byłoby kierowanie przed misją kandydatów na kurs dla oficerów sztabowych zajmujących się problematyką LL, organi­zowany np. przez Centrum Szkolenia Swedint w Szwecji. Są to kursy dedyko­wane przede wszystkim kandydatom do pracy na stanowiskach związanych z systemem LL w NATO. Uczestnicy XI zmiany w trakcie przygotowań korzystali z doświadczeń opracowanych przez odpowiednie komórki w Dowództwie Wojsk Lądowych i Dowództwie Operacyjnym SZ oraz własnych, natomiast ich doświadczenia z tego okresu trafiały w formie meldunków, opinii i uwag do przełożonych. W rejonie operacji formalne działania w tym zakresie prowadził etatowy ze­spół ds. zbierania i upowszechniania doświadczeń, a ponadto były one zawie­rane w cyklicznych meldunkach i sprawozdaniach, przekazywane w trakcie wizyt i rekonesansów do PKW oraz przekazywane bezpośrednio zaintereso­wanym, w tym przygotowującym się kolejnym zmianom. Wiele z nich zostało uwzględnionych nie tylko w ramach przygotowań3, ale też do wprowadzenia 2 Doświadczenia…, dz. cyt., s. 124. 3 Świadczą o tym dane zawarte w wywiadach eksperckich m.in. szefa Sztabu General­ nego WP, dowódcy Wojsk Lądowych („Doświadczenia XI zmiany były wykorzystywane na bieżąco jeszcze w trakcie jej trwania. Przekazywane w meldunkach i przez zespół zbierania doświadczeń uwagi wykorzystywano w szkoleniu kolejnych zmian, tym bar­ dziej że kolejny, tzw. letni, kontyngent, gdzie intensywność działań była największa, był przygotowywany z 25 BKPow, zbliżonej profilem szkolenia i doświadczeniem do 6 BPD. Szczególnie godne uwagi są zasady stosowane w działaniach taktycznych, organizacja ochrony baz, przeciwdziałanie IED, prowadzenie działań rozpoznawczych i obserwa­ cji”), szefa Wojsk Aeromobilnych. w ramach systemu upowszechniania doświadczeń4. Jednym z najlepszych sposobów na zbieranie doświadczeń, co praktykowano w trakcie misji, jest kontakt bezpośredni z żołnierzami i osobami funkcyjnymi elementów PKW. Pozyskane obserwacje należy konsultować na zasadzie tworzenia doraźnych zespołów roboczych, które na podstawie tzw. burzy mózgów dokonują ko­rekt, określają problem źródłowy, a także rozbudowują jego opis oraz propo­nują działania doskonalące. Do najważniejszych wniosków, jakie należałoby wysnuć, korzystając z doświadczeń XI zmiany PKW, zdaniem autora pracy, należą skierowane do Dowództwa Operacyjnego SZ propozycje i podsumo­wania zawarte w sprawozdaniu po zakończeniu operacji5. W prawie 150 pozy­cjach ujęto wiele ogólnych wskazań, np. dotyczących zasad szkolenia i działa­nia, oraz bardzo szczegółowych, np. konkretnych modeli sprzętu lub zamian pojedynczych specjalności. Większość z tych wniosków i propozycji została przedstawiona w niniejszym rozdziale. Według ankietowanych, wykorzystując doświadczenie XI zmiany, przygo­towania PKW można udoskonalić w poszczególnym zakresie: szkolenia – 61%; realizacja zadań – 31%; organizacja – 29%; rotacja – 17% (Wykres 21). Według respondentów w trakcie realizacji szkolenia przygotowującego do misji ko­nieczne jest zgrywanie FDC (fire direction center) z obsadą Centrum Operacji Taktycznych ZB i oficerów Sekcji Koordynacji Wsparcia Ogniowego z Centrum Operacji Taktycznych PSZ w zakresie realizacji procedury COF (clearance of fire). Obowiązkowo w trakcie szkolenia zgrywającego muszą być wykorzysty­wane BSR do zabezpieczenia strzelań GWO. Należy szkolić dowódców pluto­nów zmotoryzowanych i dowódców obsług KTO Rosomak oraz funkcyjnych GWO (oficerów sekcji kierowania ogniem) w zakresie wykorzystywania apa­ratury nawigacyjnej transportera (GPS, dalmierz, system BFT) do określania współrzędnych celów na potrzeby ognia artylerii, a także kierowania ogniem. W przypadku szkoleń ulepszenia powinny obejmować przede wszystkim zwiększenie intensywności szkoleń ogniowych, taktycznych, specjalistycz­nych, dostosowanie szkoleń do realnego terenu działania i stworzenie warun­ków podobnych do tych, w których żołnierze będą uczestniczyć w misji. Uwagi te odzwierciedlają warunki szkolenia – wyznaczone ośrodki szkolenia poli­gonowego i ich infrastruktura nie przypominały Afganistanu, a np. program strzelań dawał wiele możliwości dowódcom, ale ograniczał je limit przydzie­lonej amunicji. Jeśli chodzi o realizację zadań, to zdaniem ankietowanych po­winno się uwzględnić aktywność oraz agresywność działania, doświadczenie 4 Zestawienie obserwacji z PKW Afganistan zgłoszonych do Systemu Wykorzystania Do­świadczeń w latach 2012–2015, [w:] Doświadczenia…, dz. cyt., s. 144–145. 5 Sprawozdanie z działalności XI zmiany PKW w Islamskiej Republice Afganistanu za okres od 18 kwietnia do 23 października 2012 roku – dokument znajduje się w archi­ wum DO SZ. uczestników, a nawet cechy związane z przywództwem u dowódców wszyst­kich szczebli. W zakresie organizacji udoskonalenie powinno głównie polegać na wprowadzeniu pododdziałów operacyjnych do zabezpieczenia bazy, dobo­rze odpowiednio wykwalifikowanych żołnierzy oraz zmniejszeniu biurokracji. Według ankietowanych udoskonalenie rotacji powinno obejmować głównie uniezależnienie od sojuszników, poprawę logistyki oraz skrócenie czasu rotacji i przyspieszenie zmian. Uwaga ta dotyczy oczekiwań na lotniskach pośrednich oraz w rejonie wyjściowym po przekazaniu obowiązków6. Wykres 21. Sugestie ankietowanych, które etapy przygotowania PKW powinny zostać udoskonalone Źródło: opracowanie własne. Następujący odsetek ankietowanych uważał, że bazując na doświadcze­niu XI zmiany w wyposażeniu indywidualnym i zespołowym, należy zmienić lub uzupełnić poszczególne elementy: uzbrojenie – 60%; środki łączności – 56%; umundurowanie – 52%; zakwaterowanie – 23%; transport – 23%; środki medyczne – 22% (Wykres 22). W zakresie uzbrojenia według respondentów do wyposażenia każdego żołnierza powinien zostać dołączony karabin z ce­lownikiem optycznym, noktowizor, granatnik, broń krótka, kamizelka kulood­porna, a żołnierze powinni dysponować bronią lepszej jakości. Umundurowa­nie, według respondentów, powinno być lepiej dopasowane do warunków Czasy przelotów ustalali Amerykanie według swoich możliwości, a skumulowanie rota­cji kilku kontyngentów w rejonie misji powodowało „zatory” i problem z dostępnością środków latających. klimatycznych, bardziej kamuflujące, a także powinno cechować się wyższą jakością7. Żołnierze zauważali również konieczność wymiany obuwia. Co do środków medycznych to zmiany powinny polegać na wprowadzeniu do wyposażenia środków przeciwbólowych, a także zdaniem ankietowanych powinno się przeprowadzać w kraju szkolenia dotyczące korzystania ze wszystkich dostępnych w wyposażeniu żołnierza leków. W zakresie środków łączności, według respondentów, należałoby wprowadzić radiostacje osobi­ste, zwiększyć łączność satelitarną, a także powinien zostać wprowadzony nowocześniejszy sprzęt. W przypadku transportu zauważono dużą zależność od pojazdów Stanów Zjednoczonych, a także twierdzono, że powinna zostać zwiększona liczba pojazdów opancerzonych. Zdaniem ankietowanych w za­kresie zakwaterowania zmiany powinny polegać na poprawieniu jego jako­ści, wymianie namiotów na baraki oraz na zapewnieniu odpowiedniej liczby podstawowego wyposażenia. Wykres 22. Sugestie ankietowanych, które elementy wyposażania powinny być zmienione lub uzupełnione 60 40 20 0 Uzbrojenie Środki łączności Źródło: opracowanie własne. Żołnierze XI zmiany wykonywali zadania w końcowym okresie funkcjono­wania misji ISAF i wielu z nich, choćby weterani V zmiany, miało możliwość poznać różnice, jakie zaszły w wyposażeniu indywidualnym i zespołowym. Należy podkreślić, że nowe wzory ubioru polowego z 2010 roku w kamuflażu pustyn­nym (poza nielicznymi przypadkami) do końca ISAF nie trafiły na wyposażenie żadnej ze zmian PKW; zob. Doświadczenia…, dz. cyt., s. 73. procent W ciągu ośmiu lat misji afgańskiej istotnie zmieniło się umundurowanie, wy­posażenie i uzbrojenie indywidualne żołnierzy. Na podstawie doświadczeń z misji poprawiano konstrukcję kamizelek kuloodpornych, starano się połą­czyć zwiększony poziom ochrony z wygodą. Do tego doszły nowe kamizelki taktyczne8. Zmieniała się też broń polskich żołnierzy wyjeżdżających do Afga­nistanu. W fabryce w Radomiu zmodernizowano karabinek automatyczny Beryl do wersji C. Obecnie jest wyposażony w szyny pozwalające montować dodatkowe wyposażenie, w tym różnego typu celowniki. Żołnierze dostali też krótką odmianę tej broni – miniberyla. Ponadto wojsko kupiło nowe typy karabinów snajperskich Bor i Tor z Zakładów Mechanicznych w Tarnowie. No­wością były amerykańskie granatniki automatyczne Mk-19 mod. 3 kalibru 40 mm. Do kontyngentu trafił też sprzęt noktowizyjny, lornetki, gogle i celowni­ki produkcji PCO. Specjalnie na potrzeby misji kupiono odbiorniki nawigacji satelitarnej GPS i radiostacje oraz inne urządzenia łączności i wsparcia do­wodzenia. Wprowadzono też nowe wzory obuwia, w tym buty trekkingowe, aczkolwiek, jak zawsze, ocena poszczególnych wyrobów jest sprawą bardzo indywidualną9. Spadochroniarze 6 BPD mający na co dzień kontakty z ko­mandosami Wojsk Specjalnych, a w czasie XI zmiany ściśle ze sobą współpra­cujący, często z zazdrością oglądali broń i wyposażenie dopasowywane do indywidualnych potrzeb żołnierza10, jednak oczekiwanie wprowadzenia tej zasady w wojskach liniowych, nawet powietrznodesantowych, jest z ekono­micznego i logistycznego punktu widzenia bezzasadne. Trudne warunki terenowe, a przede wszystkim zagrożenie IED oraz ogniem bezpośrednim przeciwnika znajdują odzwierciedlenie wśród respon­dentów oczekujących wzmocnienia sprzętem opancerzonym. Bezsprzecznie prym w tej grupie wiodły KTO Rosomak, szczególnie w wersji bojowej, spisu-jące się doskonale w warunkach afgańskich. Oceniane bardzo dobrze zarów­no przez polskich, jak i sojuszniczych żołnierzy nie mogły być środkiem trans­portu i walki dla wszystkich, brakowało ich fizycznie11. Funkcjonujące w zgru­powaniu amerykańskie MRAP-y, choć mniej manewrowe w górskim terenie 8 Problem wyposażenia indywidualnego i indywidualna ocena tych zmian przez żołnie­ rzy, często odmienna od siebie, była jednym z tematów w dyskusji generałów, eksper­ tów w tej dziedzinie, związanej z podsumowaniem misji ISAF; zob. Wielka lekcja, „Polska Zbrojna” 2014, nr 12, s. 12–21. 9 T. Wróbel, Testy na bojowo, „Polska Zbrojna” 2014, nr 12, s. 78–81. 10 TF-49 otworzył się na doraźną pomoc elementom podległym PKW. Było to wsparcie polegające na wypożyczaniu, czasem konfigurowaniu różnego rodzaju wyposażenia, często niezbędnego do prowadzenia komunikacji „w polu” lub stricte wpływającego na możliwości bojowe niektórych elementów bojowych. Przykładem jest tutaj wypoży­ czanie sprzętu noktowizyjnego oraz termowizyjnego dla grup działających w terenie – wywiad ekspercki dowódcy TF-49. 11 W czasie XI zmiany używano 63 KTO Rosomak (w tym 46 w wersji bojowej) oraz 74 amerykańskich MRAP-ów. i słabiej uzbrojone, były doskonałym uzupełnieniem i dodatkowo, otrzymane w ramach ACSA, nie obciążały tak budżetu państwa. Przeprowadzona anali­za materiału badawczego i dokumentów oraz obserwacje dają podstawę do stwierdzenia, że: 1. Wyznaczenie do udziału w misji stabilizacyjnej jednostki o wysokim sta­nie ukompletowania i oparcie struktury misyjnej na strukturze krajowej ułatwia proces przygotowania oraz dowodzenie w rejonie prowadzonych działań. Intensywne i manewrowe działania kinetyczne w połączeniu z działalnością na rzecz lokalnej społeczności oraz działania informacyjne są podstawą do osiągnięcia sukcesu12. Podczas przygotowań pierwszych zmian wskazane jest wyznaczanie jednostek posiadających duże do­świadczenie w tym zakresie i specjalizację. 2. W procesie doboru na stanowiska dowódcze i kierownicze należy uwzględniać oprócz wiedzy i doświadczenia takie cechy kandydatów13 jak odporność psychiczna, umiejętność współpracy, zdolność oceny ludzi i sytuacji. Ważną rolę odgrywa opiniowanie po zakończeniu misji i spraw­dzanie opinii przy kwalifikowaniu do kolejnych misji14. 3. Proces przygotowania, z uwzględnieniem prezentowanych uwag, spełnia wszystkie wymogi. Powinien być każdorazowo dostosowywany do wa­runków misji i dawać swobodę dowódcom odpowiedzialnym za przygo­towywanie. 4. Duże znaczenie z punktu widzenia funkcjonowania misji posiada reali­zacja zadań we współpracy z „silniejszym” partnerem. Ze względu na bo­gate doświadczenia Polski we współdziałaniu w operacjach pokojowych ze Stanami Zjednoczonymi (stosowanie systemu ACSA) rekomendowane jest utrzymanie tego trendu. 5. Proces zmian w wyposażeniu indywidualnym i zbiorowym żołnierzy prze­biega we właściwym kierunku. Modernizacja Sił Zbrojnych RP nie może 12 „Przede wszystkim powinna być przyjęta zasada, że każdy kontyngent powinien się składać z jednolitych jednostek, tak jak to było w przypadku XI zmiany, która była opar­ta na jednorodnych pododdziałach 6 BPD. Zasada dobrej relacji oraz wzajemnego za­ufania przełożony–podwładny jest jedną z podstaw właściwego realizowania zadań na misjach poza granicami państwa” – wywiad ekspercki z dowódcą Wojsk Specjalnych. 13 W opiniach większości ekspertów, mimo braku takiego pytania, za jedną z podstaw suk­cesów XI zmiany uważa się sposób dowodzenia i cechy indywidualne jej dowódcy. We-dług zastępcy dowódcy RC-E „z perspektywy RC-East gen. Tworkowski był w 2012 roku najbardziej doświadczonym dowódcą w regionie, cieszącym się autorytetem wśród podwładnych, przełożonych, ale co niezwykle ważne – także wśród innych dowódców zgrupowań zadaniowych (brygad). Po zaledwie kilku miesiącach dowodzenia stał się liderem znajdującym uznanie swoich amerykańskich odpowiedników oraz szanowa­nym autorytetem dla dowództwa RC-East”. 14 W trakcie XI zmiany stwierdzono przypadki żołnierzy spoza 6 BPD, których trzeba było rotować do kraju ze względu na niespełnianie wymogów po raz kolejny (nie zakończyli wcześniejszych misji planowo). opierać się tylko na doświadczeniach misyjnych, należy jednak brać pod uwagę możliwości ekspedycyjne polskich jednostek wynikające z zobo­wiązań sojuszniczych oraz rozwoju sytuacji międzynarodowej. 6. Sytuacja w misji ISAF wykazała znaczenie środków transportu i rozpozna­nia powietrznego. Niezbędna jest poprawa w zakresie posiadania i zdol­ności śmigłowców, szczególnie bojowych i odpowiedniego ich uzbrojenia (broń precyzyjna). Masowe wykorzystywanie BSR nakazuje wręcz ko­nieczność poprawy w tym zakresie. 7. Konieczność prowadzenia wielopłaszczyznowych działań (bojowych, szkoleniowych, informacyjnych, współpracy cywilno-wojskowej) wymaga zaangażowania nie tylko strony wojskowej, ale również resortów cywil­nych. 9. Zdecydowanie najlepsze efekty osiąga się przy stosowaniu zasady umie-jętnego wykorzystania wszystkich elementów działających w rejonie odpowiedzialności. Współdziałanie i współpraca w czasie XI zmiany sił zasadniczych z elementami wywiadu i kontrwywiadu, sił specjalnych i so­juszników dały pozytywne rezultaty w działaniu oraz pozwoliły uniknąć bezpowrotnych strat15. 10. Na wysokim poziomie funkcjonowało zabezpieczenie medyczne. Popra­wa wymagana jest w zakresie liczby wojskowych ratowników medycz­nych, regulacji prawnych przy zatrudnianiu pracowników medycznych oraz lub przede wszystkim posiadania wyspecjalizowanego transportu powietrznego w zakresie MEDEVAC. 11. W celu wdrażania tzw. dobrych praktyk oraz eliminowania nieprawidło­wości przez działania naprawcze realizowane w ramach systemu wyko­rzystania doświadczeń mających na celu zwiększyć efektywność i bez­pieczeństwo żołnierzy wykonujących zadania w ramach misji na bieżąco i wnikliwie można analizować sytuację i składać stosowne meldunki, spra­wozdania, wnioski. 12. Ważne z punktu przygotowań do tego typu operacji byłoby przyjęcie od XI zmiany wariantów szkolenia, a przede wszystkim sposobu działania taktycznego w rejonie misji. Elementem działającym na korzyść XI zmia­ny, a przede wszystkim zespołów 6 BPD, było ich oparcie na macierzystych jednostkach. Pozwoliło to szybciej opanować procedury, a dodatkowe więzi formalne i nieformalne ułatwiały działanie16. 15 „W sposobie realizacji zadań operacyjnych oraz współpracy z elementami wywiadu XI zmiana PKW ISAF może być dobrym przykładem dla przyszłych misji tego typu” – opinia szefa SWW, wywiad ekspercki. 16 Wniosek z wywiadu eksperckiego płk. Wiesława Kałkowskiego – zastępcy szefa Wojsk Aeromobilnych. Zakończenie i wnioski końcowe Celem niniejszej pracy było poddanie weryfikacji systemu przygotowań do realizacji zadań przez Polskie Kontyngenty Wojskowe oraz ich funkcjonowa­nie w rejonie misji na przykładzie XI zmiany w Islamskiej Republice Afganista­nu. Zastosowane narzędzia badawcze pozwoliły odnieść się do problemów szczegółowych i zweryfikować hipotezy. Hipoteza główna, zakładająca, że zakres zadań przydzielony PKW w ra­mach XI zmiany był zrealizowany właściwie, znajduje swoje odzwierciedlenie i potwierdzenie w metodologii badań. Przy analizie hipotez szczegółowych do rozbieżności w stosunku do założeń zaliczyć należy: 1. W procesie przygotowań nie zawsze zapewniono odpowiednią liczbę sprzętu i środków (głównie amunicji), a elementy wsparcia i rozpozna­nia spoza 6 BPD nie zgrywały się z zasadniczym komponentem w kraju. Baza szkoleniowa przygotowana była na dobrym poziomie i zapewniała warunki realizacji przedsięwzięć z zakresu działań kinetycznych. Operacja ISAF – należy przyjąć, że będzie to regułą w najbliższym czasie – była misją w środowisku cywilnym, bez jednoznacznie zidentyfikowanego przeciw­nika. Istotną rolę odgrywała tu nie tylko umiejętność prowadzenia wal­ki, ale też znajomość historii, obyczajów i kultury miejscowej ludności. W trakcie przygotowań nie było odpowiedniej bazy, która odzwiercie­dlałaby warunki afgańskie, oraz osób odgrywających w sposób naturalny i przekonujący lokalną społeczność. Na dobrym poziomie takie sytuacje symulowano jedynie w trakcie finalnego ćwiczenia Bagram XI. Należy podkreślić, że działanie żołnierzy w sytuacjach, kiedy należy kształtować właściwe relacje oparte na zaufaniu, respekcie, takcie i cierpliwości w wa­runkach wojennych, wywołują ogromny stres. Integracja działań kinetycz­nych i wsparcia cywilnego jest poważnym wyzwaniem i wymaga dobrego przygotowania na podstawie dyrektyw o charakterze polityczno-militar­nym, zawierających m.in. zadania i programy rozwojowe oraz środki do ich realizacji. 2. W czasie realizacji zadań przez siły z 6 BPD w Afganistanie poważnym utrudnieniem był brak odpowiedniej liczby (przewidzianej w etacie) środ­ków rozpoznania obrazowego BSR. To w dużej mierze wpływało na moż­liwości i efektywność funkcjonowania systemu rozpoznania. W trakcie dynamicznego działania niezbędne były dane z otaczającego PKW środo­wiska, co uogólniając, można określić jako: wszystko, wszyscy, każde zda­rzenie, każdy incydent rozgrywający się w bliższej lub dalszej styczności. Aby to obserwować, analizować i reagować, niezbędne są dane, a te w ol­brzymiej ilości, w skomplikowanym środowisku i trudnym terenie, mogły dostarczać BSR-y. Pomijając tak wyrafinowane platformy, jakimi dyspono­wali amerykańscy sojusznicy – uzbrojone, zdolne analizować skład che­miczny materiałów, skanować powierzchnię terenu, drogi z określeniem miejsc naruszenia powierzchni – XI zmianie brakowało podstawowego, przesyłającego obraz terenu urządzenia. Problem ten rozwiązywano tylko dzięki wsparciu sojuszników i polskich TF-ów oraz doskonałej pracy szero­ko rozumianych elementów rozpoznawczych. W trakcie działań rozpoznawczych priorytetowo traktowano zbieranie i gromadzenie informacji. Działania te prowadzone były przez wszyst­kie elementy zgrupowania wykonujące zadania w terenie i bazach, np. podczas rozmów z interesantami, i wymagały ciągłego kierunkowania, a w czasie szkolenia przygotowawczego możliwa była do zrealizowania w wymiarze bardzo ogólnym, teoretycznym. 3. Funkcjonowanie XI zmiany w wymiarze i na zaprezentowanym pozio­mie byłoby utrudnione bez wsparcia sojuszniczego (sił amerykańskich). Biorąc pod uwagę ograniczone możliwości Sił Zbrojnych RP lub ich brak, np. w zakresie posiadanego sprzętu (RCP, transport strategiczny, MRAP-y), taka współpraca była naturalna, a nawet korzystna, jednak w ocenie części respondentów, szczególnie szeregowych i podoficerów, powinniśmy uniezależnić się od sojuszników. Jednocześnie wszyscy re­spondenci najwyżej ocenili współpracę z Amerykanami, podkreślając jej znaczenie. Zaskakująca jest natomiast niska ocena współpracy z ANSF, która wynikała w dużej mierze z różnic kulturowych i odmiennego spo­sobu podejścia do wykonywanych obowiązków, przykładowo żołnierze ANSF odmawiali działania w czasie ramadanu1, spożywali narkotyki w cza­sie służby i nie wykazywali żadnej inicjatywy oddolnej, były to zachowania zupełnie niezrozumiałe dla Polaków. Inną ważną rolę odgrywała działalność informacyjna. Dobrze realizowały ją przygotowane do tego elementy, szczególnie w ramach PsyOps. Zgod­nie z obowiązującymi zasadami powinna być i faktycznie była prowadzo­na przez wszystkich mających kontakt z lokalną społecznością, cywilną czy ze składu ANSF. Wymagało to ciągłego doszkalania i instruowania, aby uzyskać oczekiwane efekty. Ważnym problemem była też bariera Ramadan to trzydziestodniowy okres, w którym muzułmanie muszą pościć, i jest to post znacznie bardziej drastyczny od tego, jaki obowiązuje np. katolików w okresie po­przedzającym Wielkanoc. Zakończenie i wnioski końcowe komunikacyjna z Afgańczykami, z którymi porozumiewano się przez tłu­macza, często w języku angielskim. Funkcjonowanie XI zmiany potwier­dziło dobre przygotowanie oraz przestrzeganie w praktyce skomplikowa­nych procedur ROE. Nie zostały one naruszone oraz nie spowodowano strat wśród ludności cywilnej. 4. W zakresie przygotowań przyszłych kontyngentów do porównywalnych misji, oprócz uzbrojenia i środków latających, ważna jest poprawa w za­kresie łączności i zautomatyzowanych systemów dowodzenia. Niezwykle istotna w zakresie przygotowywania szkolonego personelu jest świado­mość, że współczesne konflikty podlegają ciągłym przemianom w swo­im środowisku, a uczestniczące w operacji siły międzynarodowe muszą się do tych zmian przystosować. Dowódcy szczebla taktycznego powinni posiadać predyspozycje do analizy i zrozumienia wszystkich problemów ze swojego otoczenia, przystosowania się do zmieniających się warun­ków, wychodzenia naprzeciw taktycznym wyzwaniom, rozwiązywania ich i przeciwdziałania nawarstwianiu się. Jednym z najważniejszych do­świadczeń z misji ISAF jest potwierdzenie założenia, że drogą do sukcesu jest skupienie uwagi na społeczeństwie – jego ochrona, wsparcie i danie możliwości rozwoju. Zastosowane metody badawcze okazały się wystarczające, choć z punktu widzenia autora po zakończeniu pracy dobór badanych ankietowo mógł być bardziej szczegółowy, tzn. z góry zaplanowany według specjalności, stopni i stanowisk, choć biorąc pod uwagę obszar badań – ogólną ocenę przygoto­wania i realizacji zadań – spełnił swoją rolę. Wywiady z ekspertami prowadzone były przy użyciu jednego kwestiona­riusza, przez co nie wszyscy udzielili odpowiedzi na wszystkie pytania. Za­stosowanie takiej metody pozwoliło uzyskać bardzo szeroką ocenę realizacji zadań w rejonie misji, z ograniczoną oceną przygotowań ze względu na brak wiedzy w tym zakresie u części ekspertów. Zbadanie problemów umożliwiła ponadto analiza dokumentów z okre­su przygotowania do misji i funkcjonowania w rejonie operacyjnego prze­znaczenia. Uzyskane wyniki dowodzą, że cel rozprawy został osiągnięty, a problemy badawcze rozwiązane. Pozwala to na sformułowanie wniosków generalnych: 1. 6 Brygada Powietrznodesantowa w ramach przygotowań zrealizowała w pełnym wymiarze przedsięwzięcia wynikające z programu szkolenia opartego na długotrwałej analizie przygotowań wcześniejszych kontyn­gentów do misji w Iraku i Afganistanie. Bazując na doświadczeniach wła­snych oraz dzięki wsparciu informacjami i doświadczeniami z teatru dzia­łań wojennych, umiejętnie wykorzystano czas przeznaczony do wykorzy­stania według uznania dowódców odpowiedzialnych za przygotowanie poszczególnych komponentów. Szeroko prowadzona współpraca z in­struktorami zagranicznymi wzbogacała system przygotowań oraz zbliża­ła do przyszłego działania w środowisku sojuszniczym. Brak możliwości zgrywania z elementami wsparcia spoza 6 BPD spowodował, że było ono prowadzone dopiero w warunkach realnego działania w rejonie misji. 2. Zasadniczy element bojowy XI zmiany, składający się z pododdziałów 6 BPD, udowodnił, że dowódca PKW, dysponując doskonale wyszkoloną siłą i stosując właściwą taktykę działania i umiejętnie wykorzystując po­siadane informacje, jest w stanie wykonać postawione zadanie przy mini­malnych stratach własnych. Podstawą do osiągnięcia takiego efektu jest posiadanie w swoim składzie stosownie zorganizowanych i wyposażo­nych sił, które umożliwią nie tylko utrzymywanie baz czy posterunków, ale równocześnie prowadzenie intensywnych działań w terenie w celu uniemożliwienia przejęcia inicjatywy przeciwnikowi. Mając na uwadze przyszłe działania, warto podkreślić szczególne predys­pozycje żołnierzy spadochroniarzy do realizacji zadań w misjach stabi­lizacyjnych (i o podobnym charakterze) jak te w Afganistanie czy Iraku. Predyspozycje te wynikają z naturalnej dla spadochroniarzy gotowości do realizowania zadań w ugrupowaniu przeciwnika, co jest związane z du­żym ryzykiem utraty życia czy też dostania się do niewoli. Natomiast do czynników składających się na tę predyspozycję należy zaliczyć: – odporność psychiczną na działanie we wrogim otoczeniu; – wysoką sprawność fizyczną (wyższe wymagania niż dla innych, stąd większa odporność na trudy misji wynikające z klimatu i terenu operacji); – wyszkolenie taktyczne, którego zasadniczym założeniem jest przygo­towanie do działań w ugrupowaniu przeciwnika (wrogim środowisku), stąd też specyficzna u spadochroniarzy cecha przewidywania zagroże­nia z wszelkich możliwych kierunków. Powyższe wyliczenie generuje wniosek, że spadochroniarze powinni stanowić trzon sił PKW w naj­bardziej niebezpiecznych etapach operacji – z reguły w początkowym ich okresie, choć tak jak w przypadku operacji w Afganistanie, jest to od lat okres wiosenno-letni, tzw. fighting season. Potwierdza to uży­cie sił 6 BPD w Afganistanie: I zmiana (lato), V zmiana (lato), XI zmiana (lato). 3. XI zmiana jako całość wykonała zadania postawione przez dowództwo narodowe i sojusznicze na wysokim poziomie przez zdecydowane dzia­łanie kinetyczne wspólnie z ASB oraz umiejętne prowadzenie działań niekinetycznych przez PRT, CIMIC i Grupę ds. Zarządzania i Rozwoju Dys­tryktów. Równie wysokie wyniki oraz uznanie w oczach kierownictwa ISAF i afgańskiego uzyskały wszystkie zespoły szkoleniowe działające na Zakończenie i wnioski końcowe rzecz rozwoju afgańskiego wojska i policji. Działalność ta przez cały czas wspierana była działaniami informacyjnymi (radio, prasa, ulotki, rozmo­wy, spotkania) skierowanymi do całego społeczeństwa, z przeciwnikiem włącznie. Duży wpływ na sprawność realizowanych przez XI zmianę zadań miały: – właściwy dobór kadry na stanowiska funkcyjne w procesie kwalifika­cji, który opierał się na trzech zasadniczych filarach: przygotowaniu merytorycznym, znajomości języka angielskiego oraz motywacji do udziału w misji, natomiast filarem pomocniczym było dotychczasowe doświadczenie kandydatów na stanowiska z udziału w misjach (np. szef TOC pełnił wcześniej taką funkcję w czasie V zmiany); – dobre zaplanowanie i przeprowadzenie rotacji zmiany – właściwie określono kolejność kierowania w rejon misji osób funkcyjnych oraz zapewniono im niezbędny czas na przejęcie zadań; – dobrze dokonany został podział kompetencji (zarówno wewnątrz dowództwa PKW, jak i we wszystkich bazach stacjonowania), co zostało usankcjonowane rozkazem organizacyjnym oraz zakresami obowiązków dla wszystkich osób funkcyjnych, dzięki czemu przez okres całej zmiany nie było potrzeby niczego w tym zakresie zmie­niać czy poprawiać; – przyjęty rytm pracy dowództwa PKW oraz dwutygodniowy cykl plano­wania działań bieżących pozwalały na sprawne dowodzenie w czasie misji. Dwutygodniowy cykl planowania okazał się właściwą perspekty­wą planistyczną, umożliwiającą elastyczne reagowanie na zmieniającą się sytuację w strefie odpowiedzialności oraz realizację zadań bieżą­cych otrzymywanych od przełożonego w rejonie operacji (RC-E) i z Do­wództwa Operacyjnego SZ, – właściwie funkcjonujące relacje z amerykańskim zespołem BEST, co skutkowało nie tylko ułatwieniem codziennych kontaktów z nadrzęd­nym dowództwem w rejonie operacji, ale także pozwoliło wyjaśnić zdecydowaną większość różnic w ewidencji sprzętu wojskowego po­zyskanego przez PKW (wszystkie zmiany) w ramach umowy ACSA. Autor uważa ponadto za destrukcyjny dla Sił Zbrojnych RP przyjęty w PKW Afganistan (od I zmiany) system gratyfikacji pieniężnej dla żołnierzy zależ­ny od liczby zadań wykonywanych poza bazami. Rozwiązanie takie godzi w dyscyplinę i spoistość wewnętrzną wojska, podważa relacje pomiędzy poszczególnymi korpusami osobowymi (przypadki, gdy np. szeregowi oceniali, czy udział danego oficera w patrolu był rzeczywiście niezbędny), sam w sobie jest kryminogenny (zachęca żołnierzy do łamania prawa ze zwykłej chciwości) oraz zwiększa ryzyko dla żołnierzy, gdyż może prowa­dzić do podejmowania niepotrzebnych, nieprzemyślanych działań. 4. W procesie decyzyjnym do przygotowania przyszłych kontyngentów do misji zbliżonych profilem działania należy zapewnić takie siły i środki, w tym wsparcie powietrzne, ogniowe, system dowodzenia i rozpoznania oraz CIMIC z uwzględnieniem doświadczeń misji ISAF, które pozwolą ich dowódcom na realizację zadań. Wysyłając żołnierzy do działania w wa­runkach wojennych, państwo powinno zapewnić im maksymalne warun­ki realizacji zadań, nie kierując się ograniczeniami finansowymi – dotyczy to sprzętu i stanu osobowego. Niezwykle ważna jest możliwość wsparcia przez organizatora misji (organizację, państwo czy grupę państw), czego przykładem jest współpraca polsko-amerykańska w Afganistanie. Bezdyskusyjną sprawą jest zapewnienie opieki rannym i poszkodowa­ nym: rehabilitacji i opieki medycznej, pomocy finansowej i możliwości za­trudnienia, co mimo bardzo dużego postępu nie jest wystarczające. Odnosi się to również do wnikliwego opiniowania uczestników i wykorzystania ich doświadczeń i predyspozycji w dalszej służbie. Wniosek końcowy, jaki wypływa z prezentowanej pracy, wskazuje, że od­powiednio wytypowana brygada bazująca na własnej strukturze i stanach osobowych, przygotowując się według sprawdzonego programu szkolenia, jest w stanie realizować zadania w rejonie misji na wysokim poziomie. Warun­kiem jest elastyczność w działaniu i dowodzeniu, wykorzystanie informacji oraz przez różnorodność działań wykorzystanie efektu synergii. Autor pracy ma nadzieję, że wnioski i wyniki badań znajdą zastosowanie w praktyce przez wykorzystanie w procesie planowania i przygotowywania przyszłych kontyngentów. Choć dotyczy ona jednej zmiany w konkretnej mi­sji, wiele wniosków jest uniwersalnych. Możliwe jest ich wykorzystanie w in­stytucjach Sił Zbrojnych RP zajmujących się planowaniem, szkoleniem i do­wodzeniem w operacjach poza granicami kraju. Operacja ISAF zakończyła się w 2014 roku, a tym samym udział polskich Sił Zbrojnych w tak szeroko pro­wadzonych działaniach sojuszniczych. Ciągle jesteśmy jednak zaangażowani w Afganistanie i innych miejscach na świecie w misjach szkoleniowych NATO. Jest to również bardzo trudne i odpowiedzialne zadanie, które mogłoby zo­stać poddane analizie w podobnej pracy. Aneks Kwestionariusz ankiety 1. Czy miał Pan/Pani wiedzę o zakresie zadań PKW w Afganistanie w czasie decydowania o udziale w misji? Bardzo szeroką wiedzę Ogólną wiedzę Nie posiadałem wiedzy 2. Jak ocenia Pan/Pani strukturę organizacyjną PKW do realizacji zadań w ra­mach XI zmiany? W pełni funkcjonalna Powinna być lekko zmodyfikowana o (wymień): ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Powinna być zdecydowanie inna (opisz): ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 3. Czy uważa Pan/Pani, że zakres zadań PKW: Odzwierciedlał potrzeby wynikające z celów misji, tj. wsparcia w zakresie bezpieczeństwa, zarządzania, rozwoju i działalności informacyjnej Był zbyt szeroki i powinien ograniczyć się do szkolenia afgańskich sił bez­pieczeństwa Był zbyt zawężony i powinien dodatkowo obejmować (wymień) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 4. Czy Pana/Pani zdaniem zasady użycia siły (ROE) dla PKW w Afganistanie: Były wystarczające dla sytuacji w rejonie działania Były zbyt szerokie i powinny ograniczać się do prawa do samoobrony Były zawężone i powinny zawierać (wymień) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 5. Czy uważa Pan/Pani, że w dobie armii zawodowej do realizacji zadań, jakie otrzymała 6 BPD, powinno się: Kierować organiczne pododdziały na zasadzie obowiązku dla wszystkich żołnierzy Ograniczać się do zaciągu ochotniczego (pisemna zgoda żołnierza) Wśród chętnych prowadzić selekcję i wybierać najlepszych Uzasadnij wybór ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 6. Czy uważa Pan/Pani, że struktura organizacyjna PKW XI zmiany: Zapewniała realizację zadań Była zbyt ograniczona (o jakie elementy – wymień) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Była nieproporcjonalna (w jakim zakresie – wymień) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Inne uwagi i wnioski ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 7. Czy Pana/Pani zdaniem badania medyczne do udziału w misji: Powinny ograniczyć się do szczepień i sprawdzenia wydolności organi­zmu do działań w określonych warunkach klimatycznych Obejmowały cykl właściwy do udziału w misji Powinny zostać poszerzone o  ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 8. Czy program przygotowania do udziału w XI zmianie PKW Afganistan: Odzwierciedlał potrzeby niezbędne do realizacji zadań Był zbyt zawężony i powinien zostać poszerzony o (wymień) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Był zbyt rozbudowany tematycznie i czasowo i powinien być zmieniony o (wymień) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Aneks 157 9. Który z etapów przygotowania do realizacji zadań w Afganistanie uznaje Pan/Pani za kluczowy? Planowanie Przygotowanie i formowanie Szkolenie Przygotowanie do rotacji Uzasadnienie wyboru i inne uwagi ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 10. Który z okresów szkolenia realizowanego w ramach przygotowań uznaje Pan/Pani za najbardziej przydatny? Okres szkolenia drużyny (obsługi, załogi) Okres szkolenia plutonu Okres szkolenia kompanii Okres szkolenia zgrupowania bojowego Uwagi ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 11. Szkolenie w jakich obiektach uznaje Pan/Pani za najbardziej przydatne? W macierzystej jednostce wojskowej (w garnizonie) W ośrodkach, centrach szkoleniowych W ośrodkach szkolenia poligonowego W innych placówkach Uzasadnij odpowiedź ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 12. W jakim zakresie zostały zrealizowane zadania organizacyjno-szkolenio­we związane z przygotowaniem XI zmiany? W pełni / bardzo dobrze W zdecydowanej większości / dobrze Wybiórczo/dostatecznie Powierzchownie/niedostatecznie Uzasadnij wybór ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 13. Jak ocenia Pan/Pani intensywność (tempo) działania w trakcie trwania XI zmiany? Bardzo wysoko Wysoko Średnio, zbliżone czasem na realizację zadań do służby w kraju Słabo Uzasadnij wybór ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 14. Jaki rodzaj działań dominował w trakcie trwania XI zmiany? Kinetyczne i szkolenie ASB Ochrona baz i wsparcie CIMIC Defensywne i zabezpieczające Uzasadnij wybór ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 15. Jak ocenia Pan/Pani współpracę (współdziałanie) z elementami sił koali­cyjnych i ASB? Oceń w skali 0–5, gdzie 5 oznacza bardzo dobrą współpra­cę, a 0 – brak współpracy: … – pododdziały Stanów Zjednoczonych … – armia afgańska … – policja afgańska … – PRT … – cywilna administracja lokalna Uwagi ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 16. Jak ocenia Pan/Pani współpracę (współdziałanie) z elementami XI zmia­ny, zorganizowanymi i szkolonymi poza 6 BPD? Oceń w skali 0–5, gdzie 5 oznacza bardzo dobrą współpracę, a 0 – brak współpracy. … – służba wywiadu i kontrwywiadu … – SGPSz … – zespoły Wojsk Specjalnych (TF-49 i TF-50) … – grupa wsparcia ogniowego … – NSE (logistyka) Aneks 159 17. Jak ocenia Pan/Pani zaangażowanie żołnierzy XI zmiany w realizację za­dań? Bardzo wysoko (bardzo dobrze) Wysoko (dobrze) Średnio (dostatecznie) Słabo (niedostatecznie) Uzasadnij wybór ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 18. Jak Pana/Pani zdaniem specyfika służby i szkolenia w 6 BPD wpływały na poziom realizacji zadań w ramach XI zmiany w zakresie (oceń w skali 0–5, gdzie 5 oznacza „zdecydowanie”, a 0 – „całkowity brak”): … – działań taktycznych … – umiejętności ogniowych … – odporności psychicznej … – kondycji fizycznej … – tworzenia właściwej atmosfery służby … – współpracy z koalicjantami Uwagi ………………………………………………………………………………… 19. Jak ocenia Pan/Pani XI zmianę jako całość w realizacji postawionych przed nią zadań w rejonie misji? Bardzo wysoko Wysoko Średnio Słabo Uzasadnij ocenę ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 20. Jak Pana/Pani zdaniem w środowisku wojskowym oceniana jest XI zmia­na? Najlepiej Bardzo wysoko Wysoko Średnio Słabo Podaj podstawę oceny ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 21. W jaki sposób można Pana/Pani zdaniem, wykorzystując doświadczenia XI zmiany, udoskonalić przygotowania PKW w zakresie: Organizacji ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Szkolenia ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Rotacji ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Realizacji zadań ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Inne uwagi ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 22. Co Pana/Pani zdaniem, bazując na doświadczeniach XI zmiany, należy zmienić/uzupełnić w wyposażeniu indywidualnym i zespołowym przy­szłych PKW: Uzbrojenie ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Umundurowanie ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Środki medyczne ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Środki łączności ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Transport ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Zakwaterowanie ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Inne uwagi ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Aneks 161 Dane dodatkowe – dotyczy okresu XI zmiany PKW Afganistan. 1. Płeć: Kobieta Mężczyzna 2. Staż służby w czasie XI zmiany w latach: 1–5 6–10 11–15 16–20 Ponad 20 3. Korpus osobowy: Szeregowych Podoficerów młodszych Podoficerów starszych Oficerów młodszych Oficerów starszych 4. Zajmowane stanowisko: Dowódcze Sztabowe Liniowe – działalność patrolowa, rozpoznawcza, załoga KTO itp. Zabezpieczające/logistyczne Inne Bibliografia Wydawnictwa zwarte Afganistan, red. D. Nadażdin, Warszawa 2005. Berntsen G., Pezzullo R., Kryptonim Jawbreaker. Polowanie na Osamę bin Lade­na, tłum. K. Mazurek, Katowice 2006. Bieniek M., Mazur S., Konflikty zbrojne we współczesnym świecie. Przyczyny, re­jony występowania, Kraków 2013. Braithwaite R., Afgańcy. Ostatnia wojna imperium, tłum. M. Bielewicz, Kraków 2012. Crevald M. van, Zmienne oblicze wojny. Od Marny do Iraku, tłum. J. Szkudliński, Poznań 2008. Doświadczenia z zaangażowania Polski w operacje wojskowe w Islamskiej Repu­blice Afganistanu w latach 2002–2014, red. R. Reczkowski, Bydgoszcz 2016. Duda D., Terroryzm islamski, Kraków 2002. Feifer G., Afgańska ruletka. Radziecka inwazja na Afganistan, tłum. T. Szlagor, Wrocław 2011. Gajos P., Udział sił specjalnych koalicji międzynarodowej w operacji antyterrory­stycznej w Afganistanie (2001–2002), [w:] Operacje pokojowe i antyterrory­styczne w procesie utrzymania bezpieczeństwa międzynarodowego w latach 1948–2004, red. D. Kozierawski, Toruń 2006. Giustozzi A., Koran, kałasznikow i laptop. Rebelia neotalibów w Afganistanie, tłum. M. Müller, Kraków 2009. Jagielski W., Modlitwa o deszcz, Warszawa 2002. Jauffret J., Afganistan 2001–2013. Kronika przepowiedzianego braku zwycię­stwa, tłum. E. Cylwik, J. Sheybal, Warszawa 2014. Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869–2006, tłum. P. Osta­szewski, Warszawa 2006. Korzeniowski K., Afganistan. Gdzie regułą jest brak reguł, Warszawa 2006. Królikowski H.M., Marcinkowski Cz., Afganistan 2002, Warszawa 2003. Lachowski A., Tragedia i męstwo Afganu. Historia interwencji radzieckiej w Afga­nistanie, Zabrodzie 2015. Łoś R., Regina-Zacharski J., Współczesne konflikty zbrojne, Warszawa 2010. Madej M., Interwencja w Afganistanie – najdłuższa wojna, największe fiasko?, [w:] Wojny Zachodu, red. tenże, Warszawa 2017. Madej M., Wprowadzenie, [w:] Wojny Zachodu, red. tenże, Warszawa 2017. Matuszak J.Z., Wojsko Polskie w Afganistanie 2002–2014, Warszawa 2014. Modrzejewska-Leśniewska J,. Afganistan, Warszawa 2010. Modrzejewska-Leśniewska J., Afganistan w polityce Wielkiej Brytanii i Rosji Ra­ dzieckiej 1919–1924, Warszawa 2001. Modrzejewska-Leśniewska J., Interwencja ZSRR w Afganistanie 1979–1989, [w:] Zarys dziejów Afryki i Azji. Historia konfliktów 1869–2000, red. A. Bartnicki, wyd. 2, Warszawa 2000. Pacek B., Polscy żołnierze w Afganistanie 2002–2014, Warszawa 2015. Polskie Siły Zbrojne w Afganistanie. Wnioski i doświadczenia, red. A. Polak, W. Więcek, Warszawa 2015. Rybak J., Grom.pl., Warszawa 2005. Stracona dekada? Polityka bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych wobec „glo­ balnych obszarów niestabilności” (Iraku, Iranu, KRL-D oraz Afganistanu) w la­tach 2001–2011, red. Ł. Smalec, Warszawa 2012. Tworkowski B., Siły Zbrojne RP w operacjach pokojowych – wymiar historyczny i współczesny, [w:] Współczesne wyzwania teorii i praktyki bezpieczeństwa, red. S. Mazur, M. Ostrowska, Kraków 2016, s. 61–80. Wyłupek J., Przygotowanie komponentu wojsk lądowych do udziału w opera­cjach reagowania kryzysowego poza granicami kraju, Warszawa 2015. Zarys dziejów Afryki i Azji. Współczesne konflikty zbrojne, red. A. Bartnicki, War­ szawa 2010. Wydawnictwa ciągłe Bączyk N., Bernabiuk P., Wróbel T., Afganistan – wielka lekcja, „Polska Zbrojna” 2014, nr 12, s. 13–21. Chabielski P., Zespół specjalistów PRT Ghazni w Islamskiej Republice Afganista­nu, „Bellona” 2013, nr 4, s. 136–157. Danielewicz K., Ataki green-on-blue podczas misji ISAF w Afganistanie, „Prze­gląd Geopolityczny” 2017, nr 21, s. 136–149. Kowal T., CIMIC w działaniach przeciw partyzanckich, „Przegląd Wojsk Lądo­wych” 2012, nr 2, s. 94–99. Kowalska-Sendek M., Głos w eterze, „Polska Zbrojna” 2012, nr 8, s. 44–46. Lakomy M., Misja International Security Assistance Force w polskiej polityce bez­pieczeństwa na początku XXI wieku, „Studia Politicae Universitatis Silesien­sis” 2013, t. 11, s. 231–252. Lizak W., Wojna w Afganistanie i jej regionalne implikacje, „Rocznik Strategicz­ny” 2001/2002, s. 348–349. Rybak J., Zakamarki żołnierskiego umysłu, „Polska Zbrojna” 2014, nr 5, s. 22–24. Stęchły K., Doświadczenia Zgrupowania Bojowego Bravo XI zmiany PKW Afga­nistan w kwestii ubezpieczenia bocznego patrolu, „Obronność – Zeszyty Bibliografia 165 Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodo­wej” 2012, nr 4, s. 147–159. Trzpil M., Afganistan A.D. 2010. Nowa strategia koalicji międzynarodowej szansą na przełom?, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2010, nr 12–13, s. 27–34. Trzpil M., Raport. Afganistan jako największe współczesne wyzwanie dla NATO, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2009, nr 10, s. 58–60. Wind B., Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2007, nr 1, s. 5–18. Wróbel T., Misja orła, „Polska Zbrojna” 2009, nr 6, s. 36. Wróbel T., Testy na bojowo, „Polska Zbrojna” 2014, nr 12, s. 78–81. dokumenty niepublikowane i akty prawne AAP-6 (2014) Słownik terminów i definicji NATO, Wojskowe Centrum Norma­lizacji, Jakości i Kodyfikacji. AJP-3.4.1. Allied Joint Doctrine for The Military Contribution To Peace Sup­port, edition A, version 1, NATO Standardization Office 2014. Analizy okresowe taktyki przeciwnika i wojsk sojuszu (miesięczne) 07.2011– 02.2012, materiał w zbiorach kancelarii 6 BPD. Biuletyn informacyjny opracowywany przez Oddział Wykorzystania Doświad­czeń Dowództwa Operacyjnego, Dowództwo Operacyjne SZ, Warszawa 2011. COMISAF Tactical Directive, version 3, 7.07.2011. Decyzja Dowódcy 6 BPD do przygotowania i szkolenia PKW Afganistan, 6 BPD Kraków, 2011. Decyzja nr 5 Wych. Ministra Obrony Narodowej z dnia 18 lutego 2013 r. Doktryna szkolenia SZ RP – DD/7(A), Sztab Generalny WP, Warszawa 2010. Działania podczas ochrony i obrony baz. Przygotowanie i organizacja kon­wojów w PKW. Funkcjonowanie komórek INFOOPS, sygn. DWLąd, Wewn. 124/2009. Harmonogram zasadniczych przedsięwzięć przygotowania komponentów XI zmiany PKW Afganistan do udziału w operacji ISAF w Afganistanie. Informacja Dowództwa Operacyjnego SZ RSZ. ISAF Commander’s Counterinsurgency Guidance, Headquarters, ed. S. Mc-Chrystal, International Security Assistance Force, Kabul 2009. Karta Narodów Zjednoczonych (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90). Kierunki zaangażowania Polski w Afganistanie w latach 2011–2014 z września 2011 roku. Koncepcja strategiczna NATO, 2010. Kronika XI zmiany, 6 BPD Kraków, 2012. Opinia doradcza MTS w sprawie deklaracji niepodległości Kosowa, Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. OSCE Responses to the Crisis in and around Ukraine. OSCE Strategy to Address Threats to Security and Stability in the Twenty-First Century. Plan szkolenia specjalistycznego na potrzeby XI i XII zmiany Polskich Kontyn­gentów Wojskowych w jednostkach szkolnictwa wojskowego wojsk lądo­wych w 2011 roku. Plan udziału Wojsk Lądowych w operacji ISAF. Plan udziału XI zmiany w operacji ISAF. Poradnik NATO. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2006 r. zmieniające postanowienie o przedłużeniu okresu użycia Polskie­go Kontyngentu Wojskowego w Islamskim Państwie Afganistanu (M.P. z 2006 r. Nr 84, poz. 862). Prezentacja dowódcy operacyjnego z 24 czerwca 2013 roku: „Aktualne i per­spektywiczne misje poza granicami państwa”. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 sierpnia 2011 r. o nadaniu stopni oficerskich generała broni, generała dywizji oraz genera­ła brygady (M.P. z 2001 r. Nr 84, poz. 862). Program dla pokoju oraz Załącznik do Programu dla pokoju, oprac. B. Bo-utros-Ghali, Warszawa 1995. Program szkolenia pododdziałów piechoty zmotoryzowanej zgrupowania bojowego do udziału w XI zmianie PKW Afganistan. Program szkolenia XI zmiany PKW Afganistan – 6 BPD, 6 BPD Kraków, 2011. Prowadzenie działań w konflikcie o wysokiej intensywności oraz w opera­cjach stabilizacyjnych i wsparcia pokoju w terenie zurbanizowanym, Do­wództwo Wojsk Lądowych, Szefostwo Wojsk Pancernych i Zmechanizo­wanych, Warszawa 2010. Przygotowanie i prowadzenie działań bojowych w ramach PKW przez wojska aeromobilne, sygn. DWLąd, Wewn. 123/2009. Regulamin działań wojsk lądowych, sygn. DWLąd, Wewn. 115/2008, Warsza­wa 2008. Rozkaz […] Dowódcy 6 BPD […] w sprawie formowania i przygotowania XI zmiany PKW Afganistan, 6 BPD Kraków, 2011. Rozkaz Dowódcy Operacyjnego SZ nr 28 z 17 kwietnia 2009 roku w sprawie narodowego systemu zbierania i upowszechniania wniosków i doświad­czeń w Siłach Zbrojnych RP. Rozkaz Dowódcy Wojsk Lądowych w sprawie wprowadzenia w Wojskach Lą­dowych Koncepcji zabezpieczenia szkolenia w UiSW PKW Afganistan. Rozkaz Dowódcy PKW w sprawie organizacji i funkcjonowania XI zmiany Pol­skiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskiej Republice Afganistanu. Bibliografia 167 Sprawozdanie z działalności XI zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskiej Republice Afganistanu za okres 18.04.2012–23.10.2012. Sprawozdanie z rekonesansu w rejonie operacji XI zmiany (październik 2011, listopad 2011, styczeń 2012), 6 BPD, dokumentacja XI zmiany PKW, 2012. Stosunek do operacji militarnej w Afganistanie, CBOS, komunikat z badań BS/142/2008. Strategia bezpieczeństwa RP z listopada 2007 roku. Strategia udziału Sił Zbrojnych RP w operacjach międzynarodowych ze stycz­nia 2009 roku. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczpospolitej Polskiej, 2014. Taktyka działania przeciwnika w Afganistanie, sygn. DWLąd, Wewn. 125/2009. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 2010 r. w sprawie pełnie­nia zawodowej służby wojskowej poza granicami państwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 184, poz. 1237). Ustawa z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. z 1970 r. Nr. 16, poz. 134 ze zm.). Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. z 2003 r. Nr 179, poz 1750). Ustawa z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie ustawy o powszechnym obo­wiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami pań­stwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 240, poz. 1601). Wspieranie Afganistanu: decyzja strategiczna, Przegląd NATO. Zarządzenie nr Z-5/MON Ministra Obrony Narodowej z 29 marca 2011 r. w sprawie użycia środków przymusu bezpośredniego, broni i innego uzbrojenia oraz sposobu i trybu dokumentowania oraz meldowania o ich zastosowaniu przez żołnierzy PKW w Islamskiej Republice Afganistanu. Źródła internetowe Analiza BBN: „Nowa strategia afgańskich Talibów i jej konsekwencje dla wdrażania procesu transition”, 14.10.2011, www.bbn.gov.pl/pl/ wydarzenia/3444,Analiza-BBN-quotNowa-strategia-afganskich-Talibow-i­jej-konsekwencje-dla-wdrazan.html [dostęp: 23.09.2017]. Bakuła K., Talibowie przejmują amerykańskie drony i rosyjskie śmigłowce, 14.08.2021, www.defence24.pl/talibowie-przejmuja-amerykanskie­drony-i-rosyjskie-smiglowce [dostęp: 31.08.2021]. Bakuła K., Wielka ewakuacja Amerykanów z Afganistanu. Wsparcie Marines spadochroniarzy, 13.08.2021, www.defence24.pl/wielka-ewakuacja­amerykanow-z-afganistanu-wsparcie-marines-i-spadochroniarzy [dostęp: 31.08.2021]. Drabik P., Powitanie żołnierzy XI zmiany PKW w Krakowie, 23.11.2012, https:// naszemiasto.pl/powitanie-zolnierzy-xi-zmiany-pkw-w-krakowie/ar/c1­4495918 [dostęp: 21.12.2017]. Misja ISAF – podsumowanie, 27.12.2014, www.mon.gov.pl/aktualnosci/ artykul/2014-12-27-misja-isaf-podsumowanie/pdf [dostęp: 29.10.2017, strona nieaktywna: 12.07.2021]. Otłowski T., Talibowie grają na czas, 1.09.2016, www.polska-zbrojna.pl/ home/articleinmagazineshow/20372?t=talibowie-grają-na-czas [dostęp: 28.10.2017]. Podsumowanie XI zmiany, https://isaf.wp.mil.pl/pl/1_1961.html [dostęp: 12.12.2017, strona nieaktywna: 12.07.2021]. Polacy w Afganistanie, 29.12.2009, www.altair.com.pl/news/view?news_ id=3827 [dostęp: 23.10.2017]. Shafiq M., Wspieranie Afganistanu. Decyzja strategiczna, 4.05.2016, www.nato. int/nato_static_fl2014/avets/pdf_2017_02_20170209_2017-02-RSM­Placement.pdf [dostęp: 18.12.2017]. Sobczak M., Wielka trójka Afganistanu, 27.10.2012, www.polska-zbrojna.pl/ home/articleinmagazineshow/5299?t=wielka-trojka-afganistanu [do­stęp: 29.10.2017]. Święto Wojska Polskiego. Awanse i podziękowania dla generałów, 15.08.2014, www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/5772,Swieto-Wojska-Polskiego-Awanse­i-podziekowania-dla-generalow.html [dostęp: 15.01.2018]. Talibowie czekają na przejęcie kontroli nad portem lotniczym w Kabulu, 29.08.2021, www.defence24.pl/talibowie-czekaja-na-przejecie-kontroli­nad-portem-lotniczym-w-kabulu [dostęp: 31.08.2021]. Talibowie kontrolują Afganistan. „NATO nie wróci, by walczyć”, 16.08.2021, www.defence24.pl/talibowie-kontroluja-afganistan-nato-nie-wroci-by­walczyc [dostęp: 31.08.2021]. USA chcą od NATO kolejnego 1000 żołnierzy w Afganistanie, 5.10.2017, www. bankier.pl/wiadomosc/USA-chca-od-NATO-kolejnego-1000-zolnierzy-w­Afganistanie-4016495.html [dostęp: 28.11.2017]. Zachurski T. Prezydent Trump przedstawił nową strategię USA w Afganistanie, 22.08.2017, www.bankier.pl/wiadomosc/Prezydent-Trump-przedstawil­nowa-strategie-USA-w-Afganistanie-3732682.html [dostęp: 20.12.2017]. Rozmowy nierejestrowane Wywiad ekspercki z gen. broni Edwardem Gruszką – dowódcą Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych. Wywiad ekspercki z gen. bryg. Jarosławem Wierzcholskim – zastępcą dowód­cy RC-E. Bibliografia 169 Wywiad ekspercki z gen. bryg. Jerzym Gutem – zastępcą dowódcy Wojsk Specjalnych. Wywiad ekspercki z gen. bryg. Radosławem Kujawą – szefem Służby Wywiadu Wojskowego. Wywiad ekspercki z gen. Mieczysławem Bieńkiem – zastępcą dowódcy Do­wództwa Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji. Wywiad ekspercki z gen. Mieczysławem Cieniuchem – szefem Sztabu Gene­ralnego Wojska Polskiego. Wywiad ekspercki z gen. Zbigniewem Głowienką – dowódcą Wojsk Lądowych. Wywiad ekspercki z płk. Wiesławem Kałkowskim – zastępcą szefa Wojsk Aeromobilnych. Wywiad ekspercki z ppłk. Mirosławem Walachniewiczem – dowódcą TF-49. Wywiad ekspercki z ppłk. Sławomirem Filipowskim – dowódcą TF-50. Informacja o Autorze Gen. bryg. (r.) prof. KAAFM dr Bogdan Tworkowski – absolwent Wyższej Szko­ły Oficerskiej Wojsk Łączności i Uniwersytetu Śląskiego (kierunku politologia, studia magisterskie), Uniwersytetu Jagiellońskiego (kierunku historia, studia podyplomowe), Akademii Obrony Narodowej (kierunku polityka obronna, studia podyplomowe). Służbę wojskową pełnił na różnych stanowiskach w 6 Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej, był dowódcą Polsko-Ukra­ińskiego Batalionu Sił Pokojowych, komendantem Centrum Przygotowań do Misji Pokojowych, zastępcą dowódcy 2 Korpusu Zmechanizowanego, dowódcą 6 Brygady Powietrznodesantowej, zastępcą szefa sztabu w Do­wództwie Sił Lądowych NATO w Turcji. W trakcie służby wojskowej zawodo­wo zaangażowany w działania na rzecz bezpieczeństwa i utrzymania poko­ju. Wielokrotnie pełnił służbę poza granicami państwa na stanowisku szefa wydziału operacyjnego w PKW, ONZ, UNDOF na Wzgórzach Golan, szefa sztabu w PKW misji NATO-SFOR w Bośni i Hercegowinie, dowodził Polsko­-Ukraińskim Kontyngentem Wojskowym w misji NATO-KFOR w Kosowie. Po przystąpieniu Polski do udziału w operacji stabilizacyjnej w Iraku (uczestni­czył w niej trzykrotnie) dowodził XI Zmianą PKW w misji NATO-ISAF w Afga­nistanie. W trakcie służby w NATO-wskim LANDCOM-ie uczestniczył bez­pośrednio w pracach analityczno-planistycznych związanych z sytuacja na Bliskim Wschodzie oraz agresywną polityką Rosji wobec Ukrainy i zmianą jej stanowiska w stosunku do NATO. W ramach doskonalenia zawodowego odbył liczne kursy zagraniczne w Holandii (kurs obserwatorów wojskowych), Finlandii (kurs oficerów szta­bów misji międzynarodowych), Kanadzie (kurs prowadzenia operacji poko­jowych) i Stanach Zjednoczonych (kurs prawnych aspektów prowadzenia działań pokojowych i wojny). Za osiągnięcia w służbie wojskowej wielokrotnie wyróżniany, w tym Krzyżem Komandorskim Orderu Krzyża Wojskowego, Złotym Krzyżem Za-sługi, Gwiazdą Iraku (trzykrotnie) i Gwiazdą Afganistanu, Brązową Gwiazdą USA, medalami ONZ i NATO. Po zakończeniu służby wojskowej zatrudniony w 2016 roku w Kra­kowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego na Wydziale Nauk o Bezpieczeństwie. gen. bryg. (r.) dr Bogdan Tworkowski, prof. KAAFM • b. komendant Centrum Szkolenia dla Potrzeb Sił Pokojowych • zastępca dowódcy 2 Korpusu Zme chanizowanego • dowodca 6 Brygady Powietrz nodesantowej • dowódca XI Zmiany PKW w Afga nistanie; zastępca szefa Sztabu Dowództwa Lądowego NATO